dṛṣṭipathādatikrāntē tēna saha svagṛhaṅ jagāma ৷৷ 2.57.1 ৷৷
bharadvājābhigamanaṅ rāmādīnāṅ bharadvājamuddiśya gamanam . sabhājanaṅ bharadvājēnēti śēṣaḥ . "sahāsanam" iti pāṭhāntaram . tatrasthaiḥ śṛṅgavērapurasthairguhaprēṣitacāraiḥ karaṇabhūtaistanmukhēnābhilakṣitaṅ jñātaṅ kṛtvā guhānujñātaḥ sumantrō yayāvityanvayaḥ . gaṅgōttaraṇatṛtīyadivasē
bharadvājāśramātpratinivṛttadūtamukhāttāvatparyantaṅ tadvṛttaṅ jñātvā
taddina ēva śṛṅgavērapurātsumantrasya pratinivṛttiriti bōdhyamata ēva "rāmasya nirgamadināddinē ṣaṣṭhē .rdharātrakē . hā hā lakṣmaṇa hā sītē hā rāmēti mṛtō nṛpaḥ ৷৷" iti pādmaṅ saṅgacchatē . dinadvayēna śṛṅgavērapurē rāmāgamanam taddvitīyadinē gaṅgōttaraṇam, tadā dinatrayaṅ sumantrasya tatra sthitiḥ tatra tṛtīyadivasē madhyāhnē prayāgata āgatacārēbhyō rāmavṛttāntaṅ labdhvā tataḥ prasthāya madhyē.vasthānam, tataḥ ṣaṣṭhē.parāhṇē.yōdhyāpravēśaḥ sumantrasya, tadardharātrē rājñō maraṇamiti ৷৷
2.57.2 ৷৷
anujñātaḥ guhanēti śēṣaḥ ৷৷ 2.57.3 ৷৷
yattaḥ sāvadhānaḥ śīghramativēgēna ৷৷ 2.57.4 ৷৷
dvitīyē .hani śṛṅgavērapurataḥ pratinivṛttidivasāt ৷৷ 2.57.5 ৷৷
śūnyāmiva śūnyanagarīmiva ৷৷ 2.57.6 ৷৷
cintāprakāramāha- kacciditi . naśabdō vitarkē ৷৷ 2.57.7,8 ৷৷
abhyadravansūtasaṅmukhamājagmuḥ ৷৷ 2.57.9 ৷৷
gaṅgāyāṅ śṛṅgavērapurē rāmēṇānujñātastamāpṛcchya nivṛttō .smi tataḥ paraṅ vṛttāntaṅ na
jānāmīti śaśaṅsa ৷৷ 2.57.10 ৷৷
tīrṇā gaṅgāmuttīrya gatāḥ ৷৷ 2.57.11 ৷৷
vṛndaṅ vṛndaṅ saṅghaśastiṣṭhatāṅ tēṣāṅ janānāṅ ya iha rathē rāmaṅ na paśyāmastē hatāḥ khalviti vacaḥ śuśrāva ৷৷ 2.57.12 ৷৷
dānādivyavahārēṣu dhārmikaṅ rāmaṅ vayamantarā dānādivyahāramadhyē jātu punarna drakṣyāma iti ca śuśrāva ৷৷ 2.57.13 ৷৷
pitrēva rāmēṇa paripālitaṅ nagaramasya janasya kiṅ samarthamucitaṅ kiṅ priyaṅ tatkaraṅ vastu kimihāmutra sukhāvahaṅ vastviti cintāvyāptaṅ babhūvēti śēṣaḥ ৷৷ 2.57.14 ৷৷
anvanantaram . vātāyanagatānāṅ strīṇāṅ rāmamuddiśyābhitaptānāṅ paridēvanāmantarāpaṇamāpaṇamadhyē gacchañśuśrāva ৷৷ 2.57.15,16 ৷৷
kakṣyā dvārāṇi ৷৷ 2.57.17 ৷৷
hāhākāraḥ kṛtō yābhistāḥ harmya dhanikagṛham vimānaṅ saptabhūmikaṅ gṛham prāsādō rājagṛham tribhūmikaṅ gṛhamityanyē tadupalakṣitāmayōdhyāṅ samāgatamavēkṣyētyanvayaḥ, yadvā taiḥ karaṇairavēkṣya tatrārōhaṇapūrvakamavēkṣyētyanvayaḥ ৷৷ 2.57.18 ৷৷
anyōnyamavyaktaṅ yathā bhavati tathā vīkṣantē itikartavyatāmauḍhyāditi śēṣaḥ ৷৷ 2.57.19 ৷৷
prāsādēbhyaḥ sumantrasya rājavēśmapravēśaṅ dṛṣṭvā prāsādēbhyō .vatīrṇānāmityarthaḥ . mandaṅ rājasaṅnidhyānmandatvam ৷৷ 2.57.20 ৷৷
kiṅ nāma prativakṣyati atighōratvānna kimapi vaktuṅ śakyamiti bhāvaḥ ৷৷
2.57.21 ৷৷
atha pratyēkaṅ rāmamātṛṇāṅ duḥkhapralāpaḥ- yathā cēti . yathā jīvaṅ jīvanaṅ duḥkhajanakaṅ manyē, ēvaṅ dhruvaṅ niścayēna sukaraṅ sukaranāśaṅ nēti manyē . yatra yataḥ putrē rāma ācchidya nyāyaprāptamabhiṣēkamācchidya tyaktvā niryātē satyapi kausalyā jīvati . manyē ityēkaikavyaktyapēkṣayaikavacanam ৷৷ 2.57.22 ৷৷
satyarūpaṅ paramārtharūpaṅ tatstrīṇāṅ vākyaṅ niśāmayañśōkēna pradīpta iva sanrājagṛhaṅ vivēśa . atra ślōkadvayē tīrthakatakādivyākhyā nātyantaṅ samañjasētyupēkṣitā ৷৷ 2.57.23 ৷৷
sa iti . paridyūnaṅ mlānam ৷৷ 2.57.24 ৷৷
pratyavēdayat vistarēṇa pratipādanamagrē bhaviṣyati ৷৷ 2.57.25,26 ৷৷
āviddhaṅ duḥkhābhihatam ৷৷ 2.57.27-29 ৷৷
adyēti . imaṅ duḥkhasādhanaṅ putrapravāsanarūpamanayaṅ kṛtvādya kiṅ vyapatrapasi lajjasē yanna pratibhāṣasē tasmācchōkaṅ vidhūyōttiṣṭha tē sukṛtaṅ satyaparipālanarūpaṅ puṇyamastu .
kiṅca ēvaṅ śōkē tvayā kriyamāṇē tava sahāyatā sahāyasamūhaḥ parijanaḥ sarvō .pi na syāt tvacchōkēna sarvō .pi naśyēdityarthaḥ ৷৷ 2.57.30 ৷৷
kaikēyībhayānna pṛcchāmīti cēttatrāha- dēvēti . viśrabdhaṅ niḥśaṅkam ৷৷ 2.57.31৷৷
viplutabhāṣiṇī gadgadabhāṣiṇī ৷৷ 2.57.32-34 ৷৷
iti śrīrāmābhirāmē śrīrāmīyē rāmāyaṇatilakē vālmīkīya ādikāvyē .yōdhyākāṇḍē saptapañcāśaḥ sargaḥ ৷৷ 2.57 ৷৷