Sloka & Translation

[Bharata proceeds to Nandigrama along with Satrughna --- Consecration of Rama's sandals.]

తతో నిక్షిప్య మాతృస్స అయోధ్యాయాం దృఢ వ్రతః.

భరత శ్శోకసన్తప్తో గురూనిదమథాబ్రవీత్৷৷2.115.1৷৷


దృఢవ్రతః firm in his vows, సః భరతః that Bharata, తతః thereafter, మాతృmothers, అయోధ్యాయామ్ in Ayodhya, నిక్షిప్య having kept, శోకసన్తప్తః striken with grief, గురూన్ to the elders, అథ thereafter, అబ్రవీత్ said.

After keeping his mothers in Ayodhya, the grief-stricken Bharata who was firm in his vows, said to the elders:
నన్దిగ్రామం గమిష్యామి సర్వానామన్త్రయేద్య వః.

తత్ర దుఃఖమిదం సర్వం సహిష్యే రాఘవం వినా৷৷2.115.2৷৷


అద్య now, నన్దిగ్రామమ్ to Nandigrama, గమిష్యామి I am going, వః you, సర్వాన్ all, ఆమన్త్రయే seeking leave of, తత్ర there, రాఘవం వినా without Rama, ఇదమ్ this, సర్వమ్ all, దుఃఖమ్ grief, సహిష్యే
I will endure.

I take leave of all of you. I am going to Nandigrama where I shall keep company with grief on account of Rama's absence.
గతశ్చ వా దివం రాజా వనస్థశ్చ గురుర్మమ.

రామం ప్రతీక్షే రాజ్యాయ స హి రాజా మహాయశాః৷৷2.115.3৷৷


రాజా the king, దివమ్ to heaven, గతః has gone, మమ గురుః my brother, వనస్థః is in the forest, రాజ్యాయ for the kingdom, రామమ్ for Rama, ప్రతీక్షే I am awaiting, మహాయశాః the illustrious one, సః he, రాజా హి alone is the king.

King Dasaratha has gone to heaven. My elder brother and guru is in the forest. I shall await his return for ruling the kingdom since he alone is the illustrious king of Ayodhya.
ఏతచ్ఛ్రుత్వా శుభం వాక్యం భరతస్య మహాత్మనః.

అబ్రువన్మన్త్రిణస్సర్వే వసిష్ఠశ్చ పురోహితః৷৷2.115.4৷৷


మహాత్మనః of the great soul, భరతస్య Bharata's, శుభమ్ auspicious, ఏతత్ these, వాక్యమ్ words, శ్రుత్వా on hearing, సర్వే all, మన్త్రిణః counsellors, పురోహితః the priest, వసిష్ఠశ్చ also, అబ్రువన్ spoke.

Hearing the auspicious words of the magnanimous Bharata the counsellors, priests including Vasistha replied:
సుభృశం శ్లాఘనీయం చ యదుక్తం భరత త్వయా.

వచనం భ్రాతృవాత్సల్యాదనురూపం తవైవ తత్৷৷2.115.5৷৷


భరతః O Bharata, త్వయా by you, భ్రాతృవాత్సల్యాత్ out of devotion towards your brother, యత్ వచనమ్ the words, ఉక్తమ్ uttered, సుభృశమ్ highly, శ్లాఘనీయం praiseworthy, తత్ that one, తవైవ you alone, అనురూపమ్ befits.

O Bharata, the words you have uttered out of devotion to your brother which befit
you alone are highly praiseworthy.
నిత్యం తే బన్ధులుబ్ధస్య తిష్ఠతో భ్రాతృసౌహృదే.

ఆర్యమార్గం ప్రపన్నస్య నానుమన్యేత కః పుమాన్৷৷2.115.6৷৷


బన్ధులుబ్ధస్య attached to your relations, నిత్యమ్ always, భ్రాతృసౌహృదే in the welfare of your brothers, తిష్ఠతః established, ఆర్యమార్గమ్ noble path, ప్రపన్నస్య following, తే to you, కః పుమాన్ which man, నానుమన్యేత would not approve?

You are always attached to your relations, firmly established in the welfare of your brothers and are pursuing a noble path. Who would not approve of this?
మన్త్రిణాం వచనం శ్రుత్వా యథాభిలషితం ప్రియమ్.

అబ్రవీత్సారథిం వాక్యం రథో మే యుజ్యతామితి৷৷2.115.7৷৷


యథాభిలషితమ్ in accordance with his desire, ప్రియమ్ agreeable, మన్త్రిణామ్ counsellors', వచనమ్ words, శ్రుత్వా having heard, సారథిమ్ to the charioteer, మే రథః my chariot, యుజ్యతామ్ be harnessed, ఇతి thus, వాక్యమ్ words, అబ్రవీత్ said.

On hearing the pleasing words of the counsellors which were in conformity with his desire, Bharata said to his charioteer, 'Harness my chariot'.
ప్రహృష్టవదన స్సర్వా మాతృస్సమభివాద్య సః.

ఆరురోహ రథం శ్రీమాన్ శత్రుఘ్నేన సమన్వితః৷৷2.115.8৷৷


శ్రీమాన్ illustrious, సః Bharata, ప్రహృష్టవదనః with cheerful countenance, సర్వాః all, మాతృ mothers, సమభివాద్య paying obeisance, శత్రుఘ్న with Satrughna, సమన్వితః accompanied by, రథమ్ the chariot, ఆరురోహ ascended.

With a cheerful countenance illustrious Bharata paid obeisance to all his mothers and,
acompanied by Satrughna, ascended the chariot.
ఆరుహ్య చ రథం శీఘ్రం శత్రుఘ్నభరతావుభౌ.

యయతుః పరమప్రీతౌ వృతౌ మన్త్రిపురోహితైః৷৷2.115.9৷৷


శత్రుఘ్నభరతౌ Satrughna and Bharata, ఉభౌ both, శీఘ్రమ్ speedily, రథమ్ chariot, ఆరుహ్య చ having ascended, పరమప్రీతౌ highly pleased, మన్త్రిపురోహితైః with counsellors and priests, వృతౌ surrounded by, యయతుః proceeded.

Highly pleased, Bharata and Satrughna ascended the chariot and, surrounded by counsellors and priests, set out speedily.
అగ్రతో గురవస్తత్ర వసిష్ఠప్రముఖా ద్విజాః.

ప్రయయుః ప్రాఙ్గ్ముఖా స్సర్వే నన్దిగ్రామో యతోభవత్৷৷2.115.10৷৷


తత్ర there, గురవః preceptors, వసిష్ఠప్రముఖాః headed by Vasistha, సర్వే all, ద్విజాః brahmins, ప్రాఙ్ముఖాః eastward, నన్దిగ్రామః Nandigrama, యతః wherever, అభవత్ existed, that side, అగ్రతః ahead of, ప్రయయుః went.

Preceded by preceptors, like Vasistha and other brahmins, all of them proceeded eastward in the direction of Nandigrama.
బలం చ తదనాహూతం గజాశ్వరథసఙ్కులమ్.

ప్రయయౌ భరతే యాతే సర్వే చ పురవాసినః৷৷2.115.11৷৷


భరతే Bharata, యాతే having gone, తదనాహూతమ్ unbidden, గజాశ్వరథసఙ్కులమ్ crowded with elephants, horses and chariots, బలం చ army also, ప్రయయౌ set off, సర్వే all, పురవాసినః చ also the inhabitants of Ayodhya.

When Bharata left, the army with hordes of elephants, horses and chariots and inhabitants of Ayodhya followed him unbidden.
రథస్థ స్సహి ధర్మాత్మా భరతో భ్రాతృవత్సలః.

నన్దిగ్రామం యయౌ తూర్ణం శిరస్యాదాయ పాదుకే৷৷2.115.12৷৷


భ్రాతృవత్సలః deeply attched to his brother, ధర్మాత్మా a righteous man, సః భరతః that Bharata, రథస్థః while riding on the chariot, పాదుకే sandals, శిరసి on head, ఆదాయ bearing, తూర్ణమ్ speedily, నన్దిగ్రామమ్ Nandigrama, యయౌ went.

Righteous Bharata who was deeply attached to his brother proceeded speedily towards Nandigrama on the chariot bearing the sandals of Rama on his head.
తతస్తు భరతః క్షిప్రం నన్దిగ్రామం ప్రవిశ్య సః.

అవతీర్య రథాత్తూర్ణం గురూనిదమువాచ హ৷৷2.115.13৷৷


తతః then, సః భరతః that Bharata, క్షిప్రమ్ swiftly, నన్దిగ్రామమ్ Nandigrama, ప్రవిశ్య having entered, తూర్ణమ్ at once, రథాత్ from the chariot, అవతీర్య having alighted, గురూన్ to the preceptors, ఇదమ్ these words, ఉవాచ హ spoke.

Bharata entered Nandigrama quickly, alighted from the chariot and then, addressing, the preceptors, said:
ఏతద్రాజ్యం మమ భ్రాత్రా దత్తం సన్నయాసవత్స్వయమ్.

యోగక్షేమవహే చేమే పాదుకే హేమభూషితే৷৷2.115.14৷৷


ఏతత్ రాజ్యమ్ all this kingdom, భ్రాత్రా by my brother, స్వయమ్ by himself, సన్నయాసవత్ like a trust, మమ to me, దత్తమ్ given, యోగక్షేమవహే prosperity and security, హేమభూషితే decorated with gold, ఇమే పాదుకే చ these sandals also bestowed.

My brother gave me this kingdom as a trust. He gave me the sandals decorated with gold for securing the prosperity and security (of the kingdom).
భరత శ్శిరసా కృత్వా సన్న్యాసం పాదుకే తతః.

అబ్రవీద్ధుఃఖసంతప్త స్సర్వం ప్రకృతిమణ్డలమ్৷৷2.115.15৷৷


తతః then, భరతః Bharata, సన్న్యాసమ్ held in trust, పాదుకే sandals, శిరసా on head, కృత్వా having placed, దుఃఖసంతప్తః overcome with grief, సర్వమ్ all, ప్రకృతిమణ్డలమ్ addressing the concourse of subjects, అబ్రవీత్ said.

Then Bharata placed the sandals held in trust on his head and, overcome with grief, he addressed the concourse of subjects:
ఛత్రం ధారయత క్షిప్రమార్యపాదావిమౌ మతౌ.

ఆభ్యాం రాజ్యే స్థితో ధర్మః పాదుకాభ్యాం గురోర్మమ৷৷2.115.16৷৷


క్షిప్రమ్ at once, ఛత్రమ్ royal parasol, ధారయత you may hold, ఇమౌ these, ఆర్యపాదౌ as exalted feet of my brother, మతౌ accepted, మమ గురోః my esteemed brother's, ఆభ్యాం పాదుకాభ్యామ్ with these sandals, రాజ్యే in the kingdom, ధర్మః righteousness, స్థితః is established.

Hold the royal paresol now. This is the accepted symbol of the exalted feet of my brother. These sandals shall establish righteousness in the kingdom.
భ్రాత్రా హి మయి సంన్యాసో నిక్షిప్త స్సౌహృదాదయమ్.

తమిమం పాలయిష్యామి రాఘవాగమనం ప్రతి৷৷2.115.17৷৷


భ్రాత్రా by my brother Rama, అయమ్ this (kingdom), సంన్యాసః on trust, సౌహృదాత్ out of affection, మయి in me, నిక్షిప్తః has been deposited, తమ్ such, ఇమమ్ this trust, రాఘవాగమనం ప్రతి till Rama returns, పాలయిష్యామి I will rule.

This kingdom has been given me by my brother out of affection as a trust. I shall safeguard it until Rama's return.
క్షిప్రం సంయోజయిత్వాతు రాఘవస్య పునస్స్వయమ్.

చరణౌ తౌ తు రామస్య ద్రక్ష్యామి సహపాదుకౌ৷৷2.115.18৷৷


క్షిప్రమ్ soon, పునః again, రాఘవస్య of Rama, స్వయమ్ by myself, సంయోజయిత్వా reunited, సహపాదుకౌ
with sandals, రామస్య Rama's, తౌ చరణౌ those feet, ద్రక్ష్యామి shall behold.

'I myself shall see soon Rama's feet reunited with these sandals.
తతో నిక్షిప్తభారోహం రాఘవేణ సమాగతః.

నివేద్య గురవే రాజ్యం భజిష్యే గురువృత్తితామ్৷৷2.115.19৷৷


తతః then, నిక్షిప్తభారః with the burden cast on me, అహమ్ I, రాఘవేణ with Rama, సమాగతః reunited, రాజ్యమ్ kingdom, గురవే to my guru (Rama), నివేద్య making over, గురువృత్తితామ్
engaged in serving guru, భజిష్యే I shall obtain.

The burden of this kingdom has been cast on me. On reunion with Rama, I shall hand it over to my brother, my guru and shall be engaged in his service.
రాఘవాయ చ సన్యాసం దత్త్వేమే వరపాదుకే.

రాజ్యం చేదమయోధ్యాం చ ధూతపాపో భవామి చ৷৷2.115.20৷৷


సన్యాసమ్ this trust, ఇమే వరపాదుకే these sacred sandals, ఇదం రాజ్యం చ and this kingdom, అయోధ్యాం చ and Ayodhya, రాఘవాయ to Rama, దత్త్వా having given back, ధూతపాపః cleansed of the sin, భవామి చ I shall become.

Restoring the sacred sandals, the kingdom and this city of Ayodhya held as a trust by me, I shall be cleansed of the sin.
అభిషిక్తే తు కాకుత్స్థే ప్రహృష్టముదితే జనే.

ప్రీతిర్మమ యశశ్చైవ భవేద్రాజ్యాచ్చతుర్గుణమ్৷৷2.115.21৷৷


కాకుస్త్థే Rama, అభిషిక్తే having been coronated, జనే people, ప్రహృష్టముదితే having been delighted and pleased, మమ to me, రాజ్యాత్ of the kingdom, చతుర్గుణమ్ four times, ప్రీతిః joy, యశశ్చైవ and renown, భవేత్ will be (greater than by ruling).

After Rama is coronated and the people are delighted and pleased, the renown and
pleasure for me will be fourfold (what is obtained from ruling the kingdom).
ఏవం తు విలపన్దీనో భరత స్సమహాయశాః.

నన్దిగ్రామేకరోద్రాజ్యం దుఃఖితో మన్త్రిభిస్సహ৷৷2.115.22৷৷


మహాయశాః illustrious, సః భరతః that Bharata, దీనః lonely, ఏవమ్ in this way, విలపన్ lamenting, దుఃఖితః in grief, మన్త్రిభిస్సహ along with the counsellors, నన్దిగ్రామే from Nandigrama, రాజ్యమ్ kingdom, అకరోత్ ruled.

Thus lamenting in desolation and grief, the illustrious Bharata lived in Nandigrama along with his counsellors and started ruling the kingdom.
స వల్కలజటాధారీ మునివేషధరః ప్రభుః.

నన్దిగ్రామేవసద్వీర స్ససైన్యో భరతస్తదా৷৷2.115.23৷৷


ప్రభుః lord, వీరః warrior, సః భరతః that Bharata, తదా then, వల్కలజటాధారీ wearing bark garments and matted locks, మునివేషధరః dressed as an ascetic, ససైన్యః with his army, నన్దిగ్రామే in Nandigrama, అవసత్ lived.

Bharata, the warrior and lord, wore bark garments and matted locks and lived the life of an ascetic in Nandigrama along with his army.
రామాగమనమాకాఙ్క్షన్భరతో భ్రాతృవత్సలః.

భ్రాతుర్వచనకారీ చ ప్రతిజ్ఞాపారగస్తథా৷৷2.115.24৷৷

పాదుకే త్వభిషిచ్యాథ నన్దిగ్రామేవసత్తదా.


తదా then, భ్రాతృవత్సలః attached to his brother, భరతః Bharata, రామాగమనమ్ return of Rama, ఆకాఙ్క్షన్ longing, భ్రాతుః brother's, వచనకారీ చ obeying his word, ప్రతిజ్ఞాపారగః fulfilling his vow, అథ thereafter, పాదుకే to the sandals, అభిషిచ్య having coronated, నన్దిగ్రామే in
Nandigrama, తథా like that, అవసత్ lived.

Bharata who was attached to his brother and ever obedient to him, fulfilled his vow. He coronated the sandals and lived at Nandigrama longing for the return of Rama.
స వాలవ్యజనం ఛత్రం ధారయామాస స స్వయం.

భరత శ్శాసనం సర్వం పాదుకాభ్యాం నివేదయన్৷৷2.115.25৷৷


సః భరతః Bharata, సర్వమ్ all, శాసనమ్ orders, పాదుకాభ్యామ్ to the sandals, నివేదయన్ informing, స్వయమ్ himself, సవాలవ్యజనమ్ along with chamara, ఛత్రమ్ royal parasol, ధారయామాస held.

Bharata reported everything relating to the kingdom to the sandals first. Waving the chamaras (a fan made of yak tail) himself, he held the royal parasol over them.
తతస్తు భరత శశ్రీమానభిషిచ్యార్యపాదుకే.

తదధీనస్తదా రాజ్యం కారయామాస సర్వదా৷৷2.115.26৷৷


తతః then, శ్రీమాన్ illustrious, భరతః Bharata, ఆర్యపాదుకే sandals of his esteemed brother, అభిషిచ్య having consecrated, సర్వదా always, తదధీనః subordinating himself to them, రాజ్యమ్ kingdom, కారయామాస ruled.

After the coronation of the sandals of his esteemed brother Rama, illustrious Bharata ruled the kingdom, subordianating himself to them.
తదా హి యత్కార్యముపైతి కిఞ్చిదుపాయనం చోపహృతం మహార్హమ్.

స పాదుకాభ్యాం ప్రథమం నివేద్య చకార పశ్చాద్భరతో యథావత్৷৷2.115.27৷৷


సః భరతః Bharata, తదా then, యత్కిఞ్చిత్ however small, కార్యమ్ deed, ఉపైతి arises, ఉపహృతమ్ brought, మహార్హమ్ expensive, ఉపాయనమ్ gifts, ప్రథమమ్ at first, పాదుకాభ్యామ్ to the sandals, నివేద్య after offering, పశ్చాత్ later, యథావత్ appropriately, చకార carried out the work.

Whenever an issue, however small, arose, Bharata kept the sandals informed. Whenever a valuable gift was presented, he offered it to the sandals before he accepted it.
ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే వాల్మీకీయ ఆదికావ్యే అయోధ్యాకాణ్డే పఞ్చదశోత్తరశతతమస్సర్గః৷৷
Thus ends the hundredfifteenth sarga in Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.