రాజా king, ఇతి thus, తత్ about that , సఞ్చిత్య having thought over, తదా then, సుఖమ్ comfort, నాధ్యగచ్ఛత్ did not get, కైకేయీవాక్యతాడితః struck by the words of Kaikeyi, నరాధిపః king, చిరాత్ after a long time, సంజ్ఞామ్ senses, ప్రతిలభ్య having regained, వ్యాఘ్రీమ్ a tigress, దృష్ట్వా having seen, మృగః యథా like a deer, వ్యథితః distressed, విక్లబః చ ఏవ startled, అసంవృతాయామ్ uncovered, జగత్యామ్ on the ground, ఆసీనః having sat down, మణ్డలే in a circle, మన్త్రై: by incantations, రుద్ధః confined, మహావిషః highly venomous, పన్నగః ఇవ like a serpent, దీర్ఘమ్ intense, ఉచ్ఛవసన్ heaving, సామర్షః with indignation, ఆహో ధిక్ what a pity, ఇతి thus,
వాచమ్ word, ఉక్త్వా having spoken, శోకోపహతచేతనః with his senses struck by sorrow, భూయః again, మోహమ్ loss of consciousness, ఆపేదివాన్ obtained.

నృశంసే O cruel woman, దుష్టచారిత్రే of wicked character, అస్య కులస్య of this family, వినాశిని destroyer, పాపే sinful woman, రామేణ by Rama, మయాపి వా or by me, తవ your, కిం పాపం కృతమ్ what harm has been done?

త్వమ్ you, నృపసుతా king's daughter, మయా by me, తీక్ష్ణవిషా venomous, వ్యాలీ యథా like a female serpent, అవిజ్ఞానాత్ by ignorance, స్వం భవనమ్ my home, ఆత్మ వినాశార్థమ్ for self-destruction, ప్రవేశితా ushered in.

కౌశల్యాం వా even Kausalya, సుమిత్రాం వా or even Sumitra, శ్రియమపి వా wealth, ఆత్మనః my own , జీవితం వా life also, త్యజేయమ్ shall give up, పితృవత్సలమ్ who is devoted to his father, రామం తు Rama, న will not leave.

లోకః world, సూర్యం వినా without the Sun, తిష్ఠేత్ can exist, సస్యమ్ crops, సలిలం వినా వా without water, తు but, రామం వినా without Rama, మమ దేహే my body, జీవితమ్ life, న తిష్ఠేత్ shall not exist.

పాపే O sinful one, త్వయా by you, పరమదారుణమ్ most dreadful, ఇదమ్ this, కిమ్ why, చిన్తితమ్ thought, అథ or, త్వమ్ you, మామ్ me, భరతస్య Bharata's, ప్రియాప్రియే about likes or dislikes, జిజ్ఞాససే enquire, అస్తు let it be so, త్వయా by you, రాఘవం ప్రతి speaking of Rama, శ్రీమాన్ noble, సః that Rama, మే my, ధర్మజ్యేష్ఠః foremost in discharging his duties, సుతః son, ఇతీవ like this, పూర్వమ్ earlier, తత్ that , యత్ what words, వ్యాహృతమ్ uttered, తత్ those, ప్రియవాదిన్యా by a woman speaking sweet words, త్వయా by you, సేవార్థమ్ only to serve(please) me, కథితం భవేత్ could have been said.

నయసమ్పన్నే endowed with a moral sense, దేవి O queen, యత్ర wherever, తే your, మతిః mind, వికృతా changed, ఇక్ష్వాకుణాం కులే in the Ikshvaku race, సుమహాన్ very great, అయమ్ this, అనయః immorality, సమ్ప్రాప్తః has befallen.

తే to you, రాఘవః Raghava, మహాత్మనా high-souled, భరతేన with Bharata, తుల్యః నను is equal indeed, సుబాలే O childish one, త్వమ్ you, బహుశః several times, మమ to me, కథాః కథయసే (మమ) హి used to tell (me).

అత్యన్తసుకుమారస్య exceedingly tender one, ధర్మే in virtues, ధృతాత్మనః firm-minded one, తస్య his (Rama's), భృశదారుణే very dreadful, అరణ్యే in the forest, వాసమ్ to dwell, కథమ్ why, రోచయసే you like?

రామః Rama, భరతాత్ more than Bharata, భూయః still more, సదా always, తవ to you, శుశ్రూషతే is doing service, తస్మాత్తు for that reason also, త్వయి in you, భరతస్య Bharata's, విశేషమ్ speciality, న లక్షయే I do not see.

రాఘవే in the matter of Rama, పరివాదః word of blame, అపవాదో వా or word of reproach, నోపపద్యతే does not aply to him, మనుజవ్యాఘ్రః a tiger among men, రామః Rama, శుద్ధేన with pure, చేతసా heart, సర్వభూతాని all beings, సాన్త్వయన్ while appeasing, విషయవాసినః inhabitants of the country, ప్రియైః by doing acts dear to them, గృహ్ణాతి attracts them.

సత్యమ్ truth, దానమ్ munificence, తపః asceticism, త్యాగః renunciation, శౌచమ్ purity, ఆర్జవమ్ uprightness, విద్యా చ also learning, గురుశుశ్రూషా service to his superiors, ఏతాని all these, రాఘవే in Rama, ధ్రువాణి are firmly fixed.

లోకస్య in this world, ప్రియవాదినః one who speaks pleasing words, అప్రియమ్ unpleasant, వాక్యమ్ words, న స్మరామి I do not recollect, సః such a person, ప్రియమ్ beloved, రామమ్ to Rama, త్వత్కృతే for your sake, అప్రియమ్ unpleasant, కథమ్ how, వక్ష్యామి can I tell?

కైకేయి O Kaikeyi, వృద్ధస్య of the aged, గతాన్తస్య on the verge of death, తపస్వినః wretched, దీనమ్ pitifully, లాలప్యమానస్య wailing, మమ to me, కారుణ్యమ్ mercy, కర్తుమ్ to show, అర్హసి behoves you.

కైకేయి! O Kaikeyi, అఞ్జలిం కరోమి I bow to you with folded palms, తే your, పాదౌ feet, స్పృశామి చాపి I touch too, రామస్య for Rama, శరణమ్ భవ be the saviour, మామ్ me, అధర్మః sin, ఇహ in this matter, మా స్పృశేత్ may not touch.

రాజన్ O king, వరౌ boons, దత్వా having given, ప్రత్యనుతప్యసే యది if you are repenting like this, వీర! valiant, పృథివ్యామ్ on this earth, ధార్మికత్వమ్ righteousness, కథమ్ how, కథయిష్యసి will you
speak?

యస్యాః of whose, ప్రసాదే mercy, జీవామి I am alive, యా such, మామ్ me, అభ్యపాలయత్ protected, తస్యాః such, కైకేయ్యాః Kaikeyi's, మయా by me, మిథ్యాకృతమ్ broken the promise, ఇతి like this, వక్ష్యసి will you tell?

శ్యేనకపోతీయే in the conflict between a hawk and a pigeon, శైబ్యః king Saibya, పక్షిణే to the hawk, స్వమాంసమ్ his own flesh, దదౌ gave, అలర్కః king Alarka, చక్షుషీ eyes, దత్వా having given, ఉత్తమాం గతిమ్ highest state, జగామ attained.

దుర్మతే O wicked-minded one, సః త్వమ్ you are such, ధర్మమ్ righteousness, పరిత్యజ్య deserting, రామమ్ of Rama, రాజ్యే in the kingdom, అభిషిచ్య చ having installed, కౌసల్యయా సహ along with Kausalya, నిత్యమ్ always, రన్తుమ్ to enjoy, ఇచ్ఛసి are you desiring.

రామః Rama, అభిషిచ్యతే యది if installed (as prince-regent), అహమ్ I, అద్యైవ today itself, తవ your, అగ్రతః presence, బహు excessive, విషమ్ poison, పీత్వా drinking, తే పశ్యతః even as you
are watching, మరిష్యామి హి will indeed die.

మనుజాధిప O chief of men, భరతేన by Bharata, ఆత్మనా చ on my own life, తే to you, శపే I swear, యథా that, రామనివాసనాత్ ఋతే except banishment of Rama (to forest), అన్యేన by any other (means), న తుష్యేయమ్ I will not be satisfied.

రాజా తు as regards the king, కైకేయ్యా by Kaikeyi, వృతమ్ asked for, పరమ్ very, అశోభనమ్ inauspicious, రామస్య Rama's, వనే వాసమ్ exile to the forest, భరతస్య Bharata's, ఐశ్వర్యం చ wealth (enthronement), శ్రుత్వా having heard, ముహూర్తమ్ for a moment, వ్యాకులేన్ద్రియ: with agitated senses, కైకేయీమ్ to Kaikeyi, నాభ్యభాషత did not speak.

సః he, దేవ్యాః the queen's, వ్యవసాయం చ determination, కృతమ్ having made, ఘోరమ్ dreadful, శపథం చ vow, ధ్యాత్వా reflecting, నిశ్శ్వస్య sighing, రామ ఇతి crying 'Rama', ఛిన్నః severed, తరురివ like a tree, అపతత్ fell down.

రాజా king, దీనయా humble, గిరా words, కైకయీమ్ to Kaikeyi, ఇతి thus, ఉవాచ హ spoke, అర్థాభమ్ appearing beneficial to you, అనర్థమ్ such calamitous act, కేన for what, త్వమ్ you, ఉపదర్శితా exhibited?, భూతోపహతచిత్తేవ faculties possessed by evil spirit, మామ్ me, బ్రువన్తీ while speaking, న లజ్జసే (you) do not feel ashamed.

తే to you, కుతః వా from where, భయమ్ fear, జాతమ్ was born, యా you, భరతమ్ to Bharata, రాష్ట్రే in the kingdom, ఆసీనమ్ seated, రాఘవమ్ to Rama, వనే in the forest, ఏవం విధమ్ this type of, వరమ్ a boon, వృణీషే you are asking for.

నృశంసే! O cruel one, పాపసఙ్కల్పే O (woman) of sinful resolve, క్షుద్రే! O vile (creature), దుష్కృతకారిణి O woman of evil deeds, మయి in me, రామే చ also in Rama, కిం ను what, దుఃఖమ్ wrong, అలీకం వా or sin, పశ్యసి see?

వనం గచ్ఛ go to the forest, ఇతి like that, భాషితే on saying, ఉపప్లుతమ్ eclipsed, ఇన్దుం యథా like moon, వివర్ణమ్ pale, రామస్య Rama's, ముఖమ్ face, కథమ్ how, ద్రక్ష్యామి shall I see.

గుణవన్తః virtuous men, బహుశ్రుతాః well-learned, బహవః వృద్ధాః many elders, కాకుత్స్థమ్ about this scion of the Kakutstha race (Rama), యదా when, పరిప్రక్ష్యన్తి when they question (me), తదా then, అహమ్ I, కిం వక్ష్యామి what shall I tell (them)?

రాఘవే Rama, వనమ్ to the forest, ఆస్థితే takes refuge, కౌశల్యా Kausalya, మామ్ about me, కిం వక్ష్యతి what will she say, ఈదృశమ్ such, వి(అ)ప్రియమ్ unpleasant act, కృత్వా చ having done, ఏనామ్ to her, కిమ్ what, ప్రతివక్ష్యామి reply can I give.

మయా by me, త్వయి in you, సుకృతం what favour has been done, తత్ that one, అపథ్యవ్యఞ్జనోపేతమ్ mixed with unwholesome curry, భుక్తమ్ eaten, అన్నమ్ rice, ఆతురమివ like a sick person, ఇదానీమ్ now, మామ్ me, తపతి is burning me.

వైదేహీ Sita, మామ్ my, పఞ్చత్వమ్ ఆపన్నమ్ having been dead, రామమ్ of Rama, వనమ్ ఆశ్రితమ్ taking refuge in the forest, అప్రియమ్ unpleasant, ద్వయమ్ two events, కృపణమ్ in a pitiable state, శ్రోష్యతి will listen, బత alas.

అహమ్ I, మహావనే in that wilderness, ప్రవసన్తమ్ living, రామమ్ to Rama, రుదతీమ్ crying, మైథిలీం చ and Sita, దృష్ట్వా having seen, చిరమ్ for a long time, జీవితుమ్ to survive, న ఆశంసే హి indeed do not hope.

రూపిణీమ్ beautiful, అత్యన్తమ్ extremely, అసతీం సతీమ్ being an unchaste woman, త్వామ్ you, నరః people, విషసంయుక్తామ్ mixed with poison, మదిరామ్ wine, పీత్వేవ having partaken, సతీమ్ like a chaste woman, వ్యవస్యామి I have a sure belief.

ఆర్యాః respectable people, పుత్రవిక్రాయికమ్ a seller of one's own son, మామ్ me, సురాపమ్ a consumer of liquor, బ్రాహ్మణం యథా like a brahmin, అనార్య ఇతి as a mean person, రథ్యాసు on the highway, ధ్రువమ్ certainly, ధిక్కరిష్యన్తి will censure me.

పాపే O wretch! పాపేన in my folly, మయా by me, అజ్ఞానాత్ through ignorance, చిరమ్ for a long time, అభిరక్షితా protected, త్వమ్ you, ఉద్బన్ధినీ serving for hanging, రజ్జు: యథా like rope ఉపసమ్పన్నా arrived.

మహాత్మా magnanimous, సః that Rama, దురాత్మనా by the wicked-minded, మయా by me, అపితృకః without father, తమ్ such, మామ్ me, అయమ్ this, జీవలోకః world of living beings, నూనమ్ certainly, అక్రోష్ఠుమ్ to condemn, అర్హతి is entitled.

వ్రతైః చ due to observing vows, బ్రహ్మచర్యైశ్చ by observance of vows of celibacy, గురుభిశ్చ by preceptors, ఉపకర్శితః emaciated, భోగకాలే at the time of enjoying pleasures, పునః ఏవ again now, మహత్ great, కృచ్ఛ్రమ్ hardship, ప్రపత్స్యతే is going to undergo.

రాఘవః descendant of the Raghus (Rama), వనం to the forest, గచ్ఛ go, ఇతి like that, చోదితః urged, మే to me, ప్రతికూలం contrary, కుర్యాత్ యది if he does, తత్ that, మే for me, ప్రియం స్యాత్ will be welcome, వత్సః తు but my son, న కరిష్యతి will not do.

రాఘవే the scion of the Raghu dynasty (Rama), వనం ప్రాప్తే reaches the forest, సర్వలోకస్య for the entire world, ధిక్కృతమ్ contemptible, అక్షమణీయమ్ unpardonable, మామ్ me, మృత్యుః death, యమక్షయమ్ to the abode of death, నయిష్యతి will conduct.

దేవీ కౌశల్యా queen Kausalya, మాం చ me also, రామం చ Rama also, పుత్రౌ చ sons Lakshmana
and Satrughna, హాస్యతి యది if she loses, దుఃఖాని grief, అసహతీ unable to bear, మామేవ me
only, అనుమరిష్యతి will, following me, die.

మయా by me, రామేణ చ by Rama, త్యక్తమ్ abandoned, శాశ్వతమ్ divine, గుణైః with virtues, సత్కృతమ్ worshipped, అక్షోభ్యమ్ undisturbed, ఇక్ష్వాకుకులమ్ Ikshvaku race, ఆకులమ్ afflicted with grief, పాలయిష్యసి will rule.

హన్త What a calamity, మమ అమిత్రే O enemy of mine! అనార్యే O wicked one! కైకయి Kaikeyi, సకామా with desires fulfilled, భవ become, పురుషపుఙ్గవే foremost of men, రామే Rama, వనంగతే after he leaves for the forest, మయి when I, మృతే am dead, విధవా a widow, సపుత్రా with your son, సా such as you, ఇదానీమ్ now, రాజ్యం కారయిష్యసి you will rule the kingdom.

మే వత్సః my son, రామః Rama, ముహుర్ముహుః often, విభుః as prince, రథైః on chariots, గజాశ్వైః చ on elephants and horses, యాత్వా riding, మహారణ్యే in the wilderness, పద్భ్యామ్ on foot, కథమ్ how, విచరిష్యతి will roam.

మహార్హవస్త్ర సంవీతః భూత్వా wearing costly apparels, చిరసుఖోషితః having enjoyed comforts for a long time, కాషాయపరిధానః wearing saffron robes, కథం వా how, భూమౌ on the ground, నివత్స్యతి dwell (sleep)

యోషితః నామ woman means, శఠాః secretly doing harm to others, సదా always, స్వార్థపరాః
self-seeker, ధిక్ అస్తు shame, సర్వాః all, స్త్రియః women, న బ్రవీమి I do not say, భరతస్య Bharatha's, మాతరమ్ ఏవ mother alone.

వ్యసనే in adversity, నిమగ్నమ్ plunged, రామమ్ Rama, దృష్ట్వైవ on seeing, పితరః fathers, పుత్రాన్ their sons, పరిత్యజేయుః will abandon, కృతానురాగాః affectionate, భార్యాః wives, పతీంశ్చాపి (will abandon) also husbands, కృత్స్నమ్ the whole, జగత్ world, సర్వమ్ completely, కుపితం స్యాత్ will be inflamed.

సూర్యేణ వినాపి even without the Sun, వజ్రధరేణ by Indra, wielder of the thunderbolt, అవర్షతా వాపి while not raining also, ప్రవృత్తి: activity, భవేత్ can happen, తు but, ఇతః from here, గచ్ఛన్తమ్ while departing, రామమ్ Rama, సమీక్ష్య having seen, కశ్చిత్ any one, న జీవేత్ will not live. ఇతి this one, మే చేతనా is my conviction.

భరతః Bharata, మయా from me, లక్ష్మణేన చ together with Lakshmana, రామేణ with Rama, హీనః devoid, త్వయా సహ with you, బాన్ధవాన్ relatives, నిహత్య after slaying, పురం చ the city, రాష్ట్రం చ the kingdom, ప్రశాస్తు he may rule, మమ my, అహితానామ్ of the foes, అభిహర్షిణీ causing delight, భవ become.

రామః Rama, కిఞ్చిత్ even a little, అహితమ్ harmful, అప్రియమ్ unkind, వచః words, న ఆహ does not speak, పరుషాణి harsh, భాషితుమ్ to speak, న వేత్తి does not know, అభిరామవాదిని one who talks pleasingly, గుణనిత్యసమ్మతే in a man who is always honoured for his virtues, రామే in Rama, దోషాన్ faults, కథం ను how, బ్రవీషి are you telling?

క్షురోపమామ్ like a knife, నిత్యమ్ always, అసత్ప్రియంవదామ్ speaking pleasant lies, ప్రదుష్టభావామ్ wicked-natured lady, స్వకులోపఘాతినీమ్ destroyer of your own race, అమనోరమామ్ one who does not impress the mind, సబన్ధనమ్ along with all binding, హృదయమ్ heart, దిధక్షమాణామ్ intent on burning, త్వామ్ you, జీవితుమ్ to live, న విషహే cannot tolerate.