Sloka & Translation

[Lakshmana pacifies Rama -- explains that destruction of the world is not proper -- initiates the search.]

തപ്യമാനം തഥാ രാമം സീതാഹരണകര്ശിതമ്.

ലോകാനാമഭവേ യുക്തം സാംവര്തകമിവാനലമ്৷৷3.65.1৷৷

വീക്ഷമാണം ധനുസ്സജ്യം നിശ്ശ്വസന്തം പുനഃ പുനഃ.

ദഗ്ധുകാമം ജഗത്സര്വം യുഗാന്തേ ച യഥാ ഹരമ്৷৷3.65.2৷৷

അദൃഷ്ടപൂര്വം സങ്ക്രുദ്ധം ദൃഷ്ട്വാ രാമം തു ലക്ഷ്മണഃ.

അബ്രവീത്പ്രാഞ്ജലിര്വാക്യം മുഖേന പരിശുഷ്യതാ৷৷3.65.3৷৷


തഥാ that way, തപ്യമാനമ് tormented by pain, രാമമ് Rama, സീതാഹരണകര്ശിതമ് emaciated by Sita's abduction, സാംവര്തകമ് pertaining to dissolution of the world, അനലമിവ the fire like, ലോകാനാമ് of the worlds, അഭവേ to annihilate, യുക്തമ് ready, സജ്യമ് strung, ധനുഃ bow, വീക്ഷമാണമ് while seeing, പുനഃ പുനഃ again and again, നിശ്ശ്വസന്തമ് sighing hot breath, യുഗാന്തേ at the end of the world, ഹരം യഥാ like Lord Siva, സര്വമ് all, ജഗത് world, ദഗ്ധുകാമമ് desiring to burn, അദൃഷ്ടപൂര്വമ് never seen before, സംക്രുദ്ധമ് enraged, രാമമ് Rama, ദൃഷ്ട്വാ seeing, ലക്ഷ്മണഃ Lakshmana, പ്രാഞ്ജലിഃ with folded palms, പരിശുഷ്യതാ mouth dried up, മുഖേന face, അബ്രവീത് said.

Tormented and emaciated due to Sita's abduction, resembling the fire at the time of dissolution of the creation, ready to destroy the world, Rama looked at his bow strung again and again, breathing hot sighs like Lord Siva at the end of the creation, wishing to burn down the world in a rage. Lakshmana who had never seen Rama in such anger before said to him with folded hands and parched throat.
പുരാ ഭൂത്വാ മൃദുര്ദാന്തസ്സര്വഭൂതഹിതേ രതഃ.

ന ക്രോധവശമാപന്നഃ പ്രകൃതിം ഹാതുമര്ഹസി৷৷3.65.4৷৷


പുരാ in the past, മൃദുഃ gentle, ദാന്തഃ self-restrained, സര്വഭൂതഹിതേ in the welfare of all beings, രതഃ as engaged, ഭൂത്വാ after being, ക്രോധവശമ് under the spell of anger, ആപന്നഃ attaining, പ്രകൃതിമ് natural form, ഹാതുമ് to give up, നാര്ഹസി do not behove.

Earlier you were gentle, self restrained and engaged in the welfare of all beings. (Now) it is not proper for you to give up your natural composure in anger.
ചന്ദ്രേ ലക്ഷ്മീഃ പ്രഭാ സൂര്യേ ഗതിര്വായൌ ഭുവി ക്ഷമാ.

ഏതത്തു നിയതം സര്വം ത്വയി ചാനുത്തമം യശഃ৷৷3.65.5৷৷


ചന്ദ്രേ of the Moon, ലക്ഷ്മീഃ grace, സൂര്യേ of the Sun, പ്രഭാ radiance, വായൌ of the wind, ഗതിഃ motion, ഭുവി on earth, ക്ഷമാ forbearance, ഏതത് സര്വമ് all this, നിയതമ് always, ത്വയി in you, അനുത്തമമ് the best, യശഃ ച and fame.

In you are always present the grace of the Moon, the radiance of the Sun, the motion of the wind, the forbearance of the earth and reputation.
ഏകസ്യ നാപരാധേന ലോകാന് ഹന്തും ത്വമര്ഹസി.

ന തു ജാനാമി കസ്യായം ഭഗ്നസ്സാങ്ഗ്രാമികോ രഥഃ৷৷3.65.6৷৷

കേന വാ കസ്യ വാ ഹേതോസ്സായുധസ്സപരിച്ഛദഃ.


ഏകസ്യ one's, അപരാധേന by mistake, ഇഹ here, ലോകാന് worlds, ഹന്തുമ് to destroy, നാര്ഹസി it is not proper, സായുധഃ with weapons, സപരിച്ഛദഃ with all accesories, അയമ് this, സാങ്ഗ്രാമികഃ used in war, രഥഃ chariot, കസ്യ whose, കേന by whom, കസ്യ വാ ഹേതോഃ for what reason, ഭഗ്നഃ broken, ന ജാനാമി I do not know.

To destroy the world for the mistake of a single person is not proper. Why and by whom is this war-chariot broken with weapons and all its accesories I do not know.
ഖുരനേമിക്ഷതശ്ചായം സിക്തോ രുധിരബിന്ധുഭിഃ৷৷3.65.7৷৷

ദേശോ നിര്വൃത്തസങ്ഗ്രാമസ്സുഘോരഃ പാര്ഥിവാത്മജ.


പാര്ഥിവാത്മജ O prince , ഖുരനേമിക്ഷതഃ damaged by hooves of horses and the rims of the chariot', രുധിരബിന്ദുഭിഃ by drops of blood, സിക്തഃ drenched, സുഘോരഃ very dreadful, അയം ദേശഃ this place, നിര്വൃത്തസംഗ്രാമഃ a great combat was fought here.

O prince, this place is damaged by the hooves of the horses and the rims of the chariot. It is soaked with drops of blood.Very dreadful must have been the fight here.
ഏകസ്യ തു വിമര്ധോയം ന ദ്വയോര്വദതാംവര৷৷3.65.8৷৷

ന ഹി വൃത്തം ഹി പശ്യാമി ബലസ്യ മഹതഃ പദമ്.


വദതാമ് of those intelligent in speech, വര the best one, അയമ് this, ഏകസ്യ by one person, വിമര്ധഃ combat, ദ്വയോഃ of two people, ന not, മഹതഃ great, ബലസ്യ army, വൃത്തമ് this fight, പദമ് footprints, ന ഹി പശ്യാമി I do not see.

O, best of the eloquent ! this fight involves only one and not two. I do not see the footprints of a big army.
നൈകസ്യ തു കൃതേ ലോകാന്വിനാശയിതുമര്ഹസി৷৷3.65.9৷৷

യുക്തദണ്ഡാ ഹി മൃദവഃ പ്രശാന്താ വസുധാധിപാഃ.


ഏകസ്യ കൃതേ for one's sake, ലോകാന് the worlds, വിനാശയിതുമ് to destroy, നാര്ഹസി not right, ഹി indeed, വസുധാധിപാഃ lords of the earth, യുക്തദണ്ഡാഃ punish the deserving, മൃദവഃ gentle, പ്രശാന്താഃ peaceful.

To destroy the entire world for one individual is not right. The lords of the earth should remain gentle, peaceful and punish only the deserving.
സദാ ത്വം സര്വഭൂതാനാം ശരണ്യഃ പരമാ ഗതിഃ৷৷3.65.10৷৷

കോ നു ദാരപ്രണാശം തേ സാധു മന്യേത രാഘവ.


ത്വമ് you, സര്വഭൂതാനാമ് of all beings, സദാ always, ശരണ്യഃ a refuge, പരമാ ഗതിഃ ultimate resort, രാഘവ Raghava, തേ to you, ദാരപ്രണാശമ് lost track of her whereabouts, കോ നു who will, സാധു proper, മന്യേത think.

You are the ultimate resort and refuge of all beings. Who would like that your wife should be abducted ?
സരിതസ്സാഗരാശ്ശൈലാ ദേവഗന്ധര്വദാനവാഃ৷৷3.65.11৷৷

നാലം തേ വിപ്രിയം കര്തും ദീക്ഷിതസ്യേവ സാധവഃ.


സരിതഃ rivers, സാഗരാഃ seas, ശൈലാഃ mountains, ദേവഗന്ധര്വദാനവാഃ gods, gandharvas and demons, തേ to you, സാധവഃ pious people, ദീക്ഷിതസ്യേവ those who observe religious vows, വിപ്രിയമ് disagreeable, കര്തുമ് to do, നാലമ് they are not.

Just as pious men do not do anything disagreeable towards persons who observe religious vows, so also rivers, seas and mountains, gods, gandharvas and demons are not capable of causing unhappiness to you.
യേന രാജന്ഹൃതാ സീതാ തമന്വേഷിതുമര്ഹസി৷৷3.65.12৷৷

മദ്വിതീയോ ധനുഷ്പാണിസ്സഹായൈഃ പരമര്ഷിഭിഃ.


രാജന് king, ധനുഷ്പാണിഃ wielding a bow, മദ്വിതീയഃ followed by one, സഹായൈഃ with the help of, പരമര്ഷിഭിഃ by great sages, സീതാ Sita, യേന whomsoever, ഹൃതാ carried off, തമ് him, അന്വേഷിതുമ് to search, അര്ഹസി is proper for you.

O king! bow in hands, followed by me and with the help of great sages you should search for the one who has abducted Sita.
സമുദ്രം ച വിചേഷ്യാമഃ പര്വതാംശ്ച വനാനി ച৷৷3.65.13৷৷

ഗുഹാശ്ച വിവിധാ ഘോരാ നദീ പദ്മവനാനി ച.


സമുദ്രം ച in the oceans, പര്വതാംശ്ച in the mountains, വനാനി ച and the forests, വിവിധാഃ several,
ഘോരാഃ dreadful, ഗുഹാശ്ച caves, നദീഃ rivers, പദ്മവനാനി lotus ponds, വിചേഷ്യാമഃ we will search.

We will search oceans, mountains, forests and several dreadful caves, rivers and lotus-ponds.
ദേവഗന്ധര്വലോകാംശ്ച വിചേഷ്യാമസ്സമാഹിതാഃ৷৷3.65.14৷৷

യാവന്നാധിഗമിഷ്യാമസ്തവ ഭാര്യാപഹാരിണമ്.


സമാഹിതാഃ relentlessly, തവ your, ഭാര്യാപഹാരിണമ് the abductor of your wife, യാവത് so long as, നാധിഗമിഷ്യാമഃwe will not find, ദേവഗന്ധര്വലോകാംശ്ച the world of the gods and gandharvas, വിചേഷ്യാമഃ we will search.

We will search relentlessly for the abductor of your wife everywhere including the world of gods and gandharvas till we find her.
ന ചേത്സാമ്നാ പ്രദാസ്യന്തി പത്നീം തേ ത്രിദശേശ്വരാഃ৷৷3.65.15৷৷

കോസലേന്ദ്ര തതഃ പശ്ചാത്പ്രാപ്തകാലം കരിഷ്യസി.


കോസലേന്ദ്ര lord of Kosala, Rama, ത്രിദശേശ്വരാഃ gods, തേ to you, പത്നീമ് your wife, സാമ്നാ with gentle request, ന പ്രദാസ്യന്തി not restore her, ചേത് if so, തതഃ then, പശ്ചാത് later, പ്രാപ്തകാലമ് at the right time, കരിഷ്യസി will take action.

O lord of Kosala! when gods do not restore Sita on request, then you can think of taking action at the appropriate time.
ശീലേന സാമ്നാ വിനയേന സീതാം നയേന ന പ്രാപ്സ്യസി ചേന്നരേന്ദ്ര.

തതസ്സമുത്സാദയ ഹേമപുങ്ഖൈ ര്മഹേന്ദ്രവജ്രപ്രതിമൈശ്ശരൌഘൈഃ৷৷3.65.16৷৷


നരേന്ദ്ര O king, ശീലേന with right conduct, സാമ്നാ by appeasing, വിനയേന through humility, നയേന by diplomacy, സീതാമ് Sita, ന പ്രാപ്സ്യസി യദി if you do not get her, തതഃ then, ഹേമപുങ്ഖൈഃ with gold feathered, മഹേന്ദ്രവജ്രപ്രതിമൈഃ equalling Indra's thunderbolt, ശരൌഘൈഃ by stream of arrows, സമുത്സാദയ destroy.

O king! if you fail to get Sita through appeasement, through humility or diplomacy then you destroy (the three worlds) by your gold-tipped stream of arrows comparable to Indra's thunderbolt.
ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ അരണ്യകാണ്ഡേ പഞ്ചഷഷ്ടിതമസ്സര്ഗഃ৷৷
Thus ends the sixtyfifth sarga of Aranyakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.