Sloka & Translation

[Rama takes leave of Sutikshna]

రామస్తు సహసౌమిత్రిస్సుతీక్ష్ణేనాభిపూజితః.

పరిణామ్య నిశాం తత్ర ప్రభాతే ప్రత్యబుధ్యత৷৷3.8.1৷৷


సహసౌమిత్రిః accompanied by Lakshmana, రామస్తు Rama too, సుతీక్ష్ణేన by Sutikshna, అభిపూజితః worshipped by, తత్ర there, నిశామ్ night, పరిణామ్య having spent, ప్రభాతే early in the morning, ప్రత్యబుధ్యత again got up.

Rama, worshipped by Sutikshna and accompanied by Lakshmana, spent the night at the hermitage, and got up early in the morning.
ఉత్థాయ తు యథాకాలం రాఘవస్సహసీతయా.

ఉపస్పృశ్యసుశితేన జలేనోత్పలగన్ధినా৷৷3.8.2৷৷


రాఘవః Rama, సహసీతయా along with Sita, యథాకాలమ్ at proper time, ఉత్థాయ చ getting up, సుశీతేన with cold water, ఉత్పలగన్ధినా fragrant like lilies or fragrant with lilies, జలేన with water, ఉపాస్పృశత్ took bath

In the morning Rama and Sita got up in time and took bath in cool, lily-fragrant water.
అథ తేగ్నిం సురాంశ్చైవ వైదేహీ రామలక్ష్మణౌ.

కాల్యం విధివదభ్యర్చ్య తపస్విశరణే వనే৷৷3.8.3৷৷

ఉదయన్తం దినకరం దృష్ట్వా విగతకల్మషాః.

సుతీక్ష్ణభిగమ్యేదం శ్లక్ష్ణం వచనమబ్రువన్৷৷3.8.4৷৷


అథ then, వైదేహీ Sita, రామలక్ష్మణౌ Rama and Lakshmana, తే they, కాల్యమ్ work fit for that
time, అగ్నిమ్ fire, సురాంశ్చైవ the gods, తపస్విశరణే refuge of ascetics, వనే forest, విధివత్ as per tradition, అభ్యర్చ్య worshipped, ఉదయన్తమ్ rising, దినకరమ్ Sun, దృష్ట్వా seeing, విగతకల్మషాః devoid of all sins, సుతీక్ష్ణమ్ Sutikshna, అభిగమ్య went towards, శ్లక్ష్ణమ్ good, ఇదమ్ these, వచనమ్ words, అబ్రువన్ spoke.

And as per routine, sinless Sita, Rama and Lakshmana offered prayers to the fire and other gods of the forest which was the refuge of the ascetics. Seeing the rising Sun, they worshipped him, and approaching Sutikshna, said these soothing words:
సుఖోషితాస్స్మభగవంస్త్వయా పూజ్యేన పూజితాః.

ఆపృచ్ఛామః ప్రయాస్యామో మునయస్త్వరయన్తి నః৷৷3.8.5৷৷


భగవన్ O revered Sutikshna, పూజ్యేన worship-worthy by you, త్వయా by you, పూజితాః received, సుఖోషితాః stayed comfortably, స్మః were, ఆపృచ్ఛామః we bid you farewell, ప్రయాస్యామః we will go, మునయః sages, నః us, త్వరయన్తి are hastening.

O revered Sutikshna! received by one so worship-worthy like you, we spent the night well. We (now)take leave of you. The sages are hastening us.
త్వరామహే వయం ద్రష్టుం కృత్స్నమాశ్రమమణ్డలమ్.

ఋషీణాం పుణ్యశీలానాం దణ్డకారణ్యవాసినామ్৷৷3.8.6৷৷


వయమ్ we, పుణ్యశీలానామ్ of holy men, దణ్డకారణ్యవాసినామ్ of those residing in Dandakaranya, ఋషీణామ్ of sages, కృత్స్నమ్ the entire, ఆశ్రమమణ్డలమ్ circle of hermitages, ద్రష్టుమ్ to see, త్వరామహే we are making haste.

We wish to see the entire circle of hermitages of the sages, residing in Dandaka forest. So we are in a hurry.
అభ్యనుజ్ఞాతుమిచ్ఛామస్సహైభిర్మునిపుఙ్గవైః.

ధర్మనిత్యైస్తపోదాన్తైర్విశిఖైరివ పావకైః৷৷3.8.7৷৷


ధర్మనిత్యైః ever engaged in nighteousness తపోదాన్తైః self-controlled by penance, విశిఖైః without flames, పావకైరివ like fire, ఏభిః by these, మునిపుఙ్గవైః great sages, అభ్యనుజ్ఞాతుమ్ to be granted ఇచ్ఛామః desire.

We seek your permission to go with the great sages, who are ever engaged in righteousness, self-controlled by virtue of their penance, and are like flameless fire.
అవిషహ్యాతపో యావత్సూర్యో నాతివిరాజతే.

అమార్గేణాగతాం లక్ష్మీం ప్రాప్యేవాన్వయవర్జితః৷৷3.8.8৷৷

తావదిచ్ఛామహే గన్తుమిత్యుక్త్వా చరణౌ మునేః.

వవన్దే సహసౌమిత్రిస్సీతయా సహ రాఘవః৷৷ 3.8.9৷৷


అన్వయవర్జితః without good lineage అమార్గేణ by unlawful ways, ఆగతామ్ earned, లక్ష్మీమ్ prosperity, ప్రాప్యేవ after getting, సూర్యః Sun, యావత్ before, అవిషహ్యాతప: with unbearable heat (of the Sun), నాతివిరాజతే before he comes out with blazing heat, తావత్ before that, గన్తుమ్ to go, ఇచ్ఛామహే we desire, ఇతి thus, ఉక్త్వా having said, సీతయా సహ along with Sita, సహసౌమిత్రిః with Lakshmana, రామః Rama, మునేః sage's, చరణౌ feet, వవన్దే worshipped.

We wish to depart before the Sun grows unbearably hot like the man devoid of good lineage who acquires wealth through un-lawful means (becomes arrogant). Thereafter Rama along with Sita and Lakshmana offered worship at the feet of the venerable sage.
తౌ సంస్పృశన్తౌ చరణావుత్థాప్య మునిపుఙ్గవః.

గాఢమాలిఙ్గ్య సస్నేహమిదం వచనమబ్రవీత్৷৷3.8.10৷৷


మునిపుఙ్గవ: best of the sages, చరణౌ feet, సంస్పృశన్తౌ while touching, తౌ both of them, ఉత్థాప్య after lifting them up, గాఢమ్ tightly, ఆలిఙ్య hugged, సస్నేహమ్ lovingly, ఇదమ్ these, వచనమ్ words, అబ్రవీత్ said.

When both Rama and Lakshmana touched the feet of Sutikshna, the best of the sages, he lifted them up, hugged them tightly, and said affectionately:
అరిష్టం గచ్ఛ పన్థానం రామ! సౌమిత్రిణా సహ.

సీతయా చానయా సార్ధం ఛాయయేవానువృత్తయా৷৷3.8.11৷৷


రామ! Rama, సౌమిత్రిణా సహ with Lakshmana, ఛాయయేవ like a shadow, అనువృత్తయా following, అనయా సార్ధం చ with her, అరిష్టమ్ safe, పన్థానమ్ on the path, గచ్ఛ you may go.

You may safely tread, O Rama, this path along with Lakshmana and Sita who is following you like a shadow.
పశ్యాశ్రమపదం రమ్యం దణ్డకారణ్యవాసినామ్.

ఏషాం తపస్వినాం వీర తపసా భావితాత్మనామ్৷৷3.8.12৷৷


వీర O warrior, దణ్డకారణ్యవాసినామ్ of these residing in Dandaka forest, తపసా with penance, భావితాత్మనామ్ of those self-realised souls, ఏషామ్ of these, తపస్వినామ్ sages, రమ్యమ్ delightful, ఆశ్రమపదమ్ location of hermitage, పశ్య see.

O valient Rama! the sages, living in the Dandaka forest, are self realised souls. See how delightful is the location of their hermitages!.
సప్రాజ్యఫలమూలాని పుష్పితాని వనాని చ.

ప్రశస్తమృగయూథాని శాన్తపక్షిగణాని చ৷৷ 3.8.13৷৷

ఫుల్లపఙ్కజషణ్డాని ప్రసన్నసలిలాని చ.

కారణ్డవవికీర్ణాని తటాకాని సరాంసి చ৷৷3.8.14৷৷

ద్రక్ష్యసే దృష్టిరమ్యాణి గిరిప్రస్రవణాని చ.

రమణీయాన్యరణ్యాని మయూరాభిరుతాని చ৷৷3.8.15৷৷


సుప్రాజ్యఫలమూలాని places with abundant fruits and roots, పుష్పితాని with flowers in full bloom, ప్రశస్తమృగయూథాని full of herds of animals, శాన్తపక్షిగణాని చ with flocks of quiet birds, వనాని చ forest- areas, ఫుల్లపఙ్కజషణ్డాని with fully blossomed lotuses, ప్రసన్నసలిలాని చ having clear waters, కారణ్డవవికీర్ణాని filled with water-ducks, తటాకాని tanks, సరాంసి చ and lakes, దృష్టిరమ్యాణి delightful to look at, గిరిప్రస్రవణాని చ water-falls coming down the hills, మయూరాభిరుతాని filled with sounds of peacocks, రమణీయాని beautiful, అరణ్యాని forests , ద్రక్ష్యసే you will see.

You will see the beautiful forest-areas with abundant fruits and roots, flowers in full bloom, herds of animals, flocks of quiet birds; tanks and lakes filled with clean waters and shining with fully blossomed lotuses, resounding with water-ducks and peacocks and water-falls coming down the hills. Thus you will enjoy a delightful sylvan sight.
గమ్యతాం వత్స సౌమిత్రే భవానపి చ గచ్ఛతు.

ఆగన్తవ్యం చ తే దృష్ట్వా పునరేవాశ్రమం మమ৷৷3.8.16৷৷


వత్స O dear child!, గమ్యతామ్ you may go, సౌమిత్రే O Lakshmana, భవానపి చ you also, గచ్ఛతు may go, దృష్ట్వా after seeing, పునరేవ again, ఆశ్రమం to hermitage, మమ my, తే for you, ఆగన్తవ్యమ్ you have to come here.

O dear Rama, O Lakshmana you may leave (now), you may have to come back to this hermitage after seeing those places.
ఏవముక్తస్తథేత్యుక్త్వా కాకుత్స్థస్సహలక్ష్మణః.

ప్రదక్షిణం మునిం కృత్వా ప్రస్థాతుముపచక్రమే৷৷3.8.17৷৷


ఏవమ్ that way, ఉక్తః having been told, కాకుత్స్థ: Rama, సహలక్ష్మణః along with Lakshmana, తథేతి let it be, ఉక్త్వా having said this, మునిమ్ to the sage, ప్రదక్షిణం కృత్వా circumambulated( the sage as a mark of reverence), ప్రస్థాతుమ్ to set out, ఉపచక్రమే started.

Thus addressed, Rama, scion of the Kakutsthas along with Lakshmana circumambulated the sage (in reverence) and set forth.
తతశ్శుభతరే తూణీ ధనుషీ చాయతేక్షణా.

దదౌ సీతా తయోర్భ్రాత్రోః ఖఙ్గౌ చ విమలౌ తతః৷৷3.8.18৷৷


తతః thereafter, ఆయతేక్షణా large-eyed lady, సీతా Sita, తయోః to them, భ్రాత్రోః two brothers, శుభతరే auspicious, తూణీ quivers, ధనుషీ చ bows and, తతః then, విమలౌ two excellent, ఖఙ్గౌ చ swords, దదౌ gave.

Thereafter large-eyed Sita handed the brothers two quivers, two bows as well as two excellent swords.
ఆబధ్య చ శుభే తూణీ చాపే చాదాయ సుస్వనౌ.

నిష్క్రాన్తావాశ్రమాద్గన్తుముభౌ తౌ రామలక్ష్మణౌ৷৷3.8.19৷৷


తౌ రామలక్ష్మణౌ Rama and Lakshmana, ఉభౌ both, శుభే auspicious ones, తూణీ two quivers, ఆబధ్య చ tying up, సుస్వనౌ twanging చాపే చ bows, ఆదాయ after taking, గన్తుమ్ to go, ఆశ్రమాత్ from the hermitage, నిష్క్రాన్తౌ departed.

Both Rama and Lakshmana tied their auspicious quivers, took the two twanging bows and departed from the hermitage.
శ్రీమన్తౌ రూపసమ్పన్నౌ దీప్యమానౌ స్వతేజసా.

ప్రస్థితౌ ధృతచాపౌ తౌ సీతయా సహ రాఘవౌ৷৷3.8.20৷৷


రూపసమ్పన్నౌ both very handsome, శ్రీమన్తౌ తౌ రాఘవౌ powerful Rama and Lakshmana, స్వతేజసా by their radiance, దీప్యమానౌ both glowing, ధృతచాపౌ both holding bows, సీతయా సహ along with Sita, శీఘ్రమ్ quickly, ప్రస్థితౌ exited.

Handsome Rama and Lakshmana, glowing in their radiance held the bows and exited with Sita.
ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే వాల్మీకీయ ఆదికావ్యే అరణ్యకాణ్డే అష్టమస్సర్గః৷৷
Thus ends the eighth sarga of Aranyakanda of the holy Ramayana the first epic
composed by sage Valmiki.