[Garuda appears on the scene and relieves Rama and Lakshmana from the bondage.]
अथोवाचमहातेजाहरिराजोमहाबलः ।
किमियंव्यथितासेनामूढवातेवनौर्जले ।।6.50.1।।
अथोवाचमहातेजाहरिराजोमहाबलः ।
किमियंव्यथितासेनामूढवातेवनौर्जले ।।6.50.1।।
Sloka & Translation
अथ and now, महातेजाः extremely brilliant, महाबलः mighty, हरिराजः king of monkeys, वाच words, इयंसेना the army, जले by water, मूढवातेव tossed by wind, नौःइव like the boat, किम् why, व्यथिता worrying.
Extremely brilliant and mighty Sugriva looking at the army of Vanaras said, "Why are you worried like a boat tossed by wind in water?"
सुग्रीवस्यवचश्श्रुत्वावालिपुत्रोऽङ्गदोऽब्रवीत् ।
नत्वंपश्यसिरामंचलक्ष्मणंचमहारथम् ।।6.50.2।।
शरजालचितौवीरावुभौदशरथात्मजौ ।
शरतल्पेमहात्मानौशयानौरुधिरोक्षितौ ।।6.50.3।।
नत्वंपश्यसिरामंचलक्ष्मणंचमहारथम् ।।6.50.2।।
शरजालचितौवीरावुभौदशरथात्मजौ ।
शरतल्पेमहात्मानौशयानौरुधिरोक्षितौ ।।6.50.3।।
सुग्रीवस्य Sugriva's, वचः words, श्रुत्वा hearing, वालिपुत्रः Vali's son, अङ्गदः Angada, अब्रवीत् spoke, शरजालचितौ network of arrows, रुधिरोक्षितौ bathed in blood, शरतल्पे on a bed of arrows, शयानौ lying, महात्मानौ great souls, दशरथात्मजौ Dasaratha's sons, रामम् Rama, महारथम् chariot warrior, लक्ष्मणंच Lakshmana also, त्वम् you, नपश्यसि do you not see.
On hearing Sugriva's question, Angada the son of Vali said, "Did you not see Dasaratha's sons Rama and chariot warrior Lakshmana, the great souls lying on a bed of arrows bathed in blood?"
अथाब्रवीद्वानरेन्द्रस्सुग्रीवःपुत्रमङ्गदम् ।
नानिमित्तमिदंमन्येभवितव्यंभयेनतु ।।6.50.4।।
नानिमित्तमिदंमन्येभवितव्यंभयेनतु ।।6.50.4।।
अथ now, वानरेन्द्र Vanara king, सुग्रीवः Sugriva, पुत्रम् son, अङ्गदम् Angada, अब्रवीत् said, इदम् this, अनिमित्तम् without any reason, नमन्ये not think, भयेन out of fear, भवितव्यम् some reason ahead.
Then Vanara king Sugriva looking at Angada said, "I do not think that the Vanaras running like this is not without any cause. Maybe out of fear of some reason ahead."
विषण्णवदनाह्येतेत्यक्तप्रहरणादिशः ।
प्रपलायन्तिहरयस्त्रासादुत्फुल्ललोचनाः ।।6.50.5।।
प्रपलायन्तिहरयस्त्रासादुत्फुल्ललोचनाः ।।6.50.5।।
अत्र in this place, एते their, हरयः Vanaras, त्रासात् distressed, उत्फुल्ललोचनाः downcast their eyes, त्यक्तप्रहरणाः abandoning arms, विषण्णवदनाः sad face, दिशः directions, प्रपलायन्ति fleeing.
"Here, the distressed Vanaras with sad faces, their eyes downcast, are fleeing in all directions abandoning their arms."
अन्योन्यस्यनलज्जन्तेनिरीक्षन्तिपृष्ठतः ।
विप्रकर्षन्तिचान्योन्यंपतितंलङ्घयन्तिच ।।6.50.6।।
विप्रकर्षन्तिचान्योन्यंपतितंलङ्घयन्तिच ।।6.50.6।।
अन्योन्यस्य one to the other, नलज्जन्ते not shy to see others, पृष्ठतः the other side, ननिरीक्षन्ति not waiting to look back at others, अन्योन्यम् one another, विप्रकर्षन्ति distancing, पतितम् fallen, लङ्घयन्तिच and fleeing.
"Without waiting to look back at others, not shy to see one another, the Vanaras are distancing themselves from those fallen and are seen fleeing."
एतस्मिन्नन्तरेवीरोगदापाणिर्विभीषणः ।
सुग्रीवंवर्धयामासराघवंचनिरैक्षत ।।6.50.7।।
सुग्रीवंवर्धयामासराघवंचनिरैक्षत ।।6.50.7।।
एतस्मिन् in the mean, अन्तरे while, गदापाणिः holding mace, वीरः hero, विभीषणः Vibheeshana, सुग्रीवम् Sugriva, विभीषणंच to Vibheeshana, राघवंच Raghava, निरैक्षत seeing, वर्धयामास cheered with victory.
In the meantime, heroic Vibheeshana holding mace came to Sugriva and Rama and cheered with victory.
विभीषणंचसुग्रीवोदृष्टवावानरभीषणम् ।
ऋक्षराजंमहात्मानंसमीपस्थमुवाचह ।।6.50.8।।
ऋक्षराजंमहात्मानंसमीपस्थमुवाचह ।।6.50.8।।
सुग्रीवः Sugriva, विभीषणम् Vibheeshana, वानरभीषणम् Vanaras beholding Vibheeshana, दृष्टवा beholding, समीपस्थम् stood near, महात्मानम् great, ऋक्षराजम् king of Bears, Jambavan, उवाचह spoke.
Beholding Vibheeshana, the Vanaras fled, said Sugriva to the great Jambavan who stood near him.
विभीषणोऽयंसम्प्राप्तोयंदृष्टवावानरर्षभाः ।
विद्रवन्तिपरितत्रसरावणात्मजशङ्कया ।।6.50.9।।
विद्रवन्तिपरितत्रसरावणात्मजशङ्कया ।।6.50.9।।
अयम् this, विभीषणः Vibheeshana, सम्प्राप्तः having come here, यम् , दृष्टवा beholding, वानरर्षभाः foremost Vanaras, रावणात्मशङ्काया thinking him to be Ravana's son, विद्रवन्ति suspecting, परित्रस्त fleeing.
"Vibheeshana has come here. Beholding him the foremost of the Vanaras fleeing suspecting him to be the son of Ravana."
शीघ्रमेतान् सुसन्त्रस्तान्बहुधाविप्रधावितान् ।
पर्यवस्थापयाख्याहिविभीषणमुपस्थितम् ।।6.50.10।।
पर्यवस्थापयाख्याहिविभीषणमुपस्थितम् ।।6.50.10।।
सुसन्त्रस्तान् fearing, बहुधा many directions, विप्रधावितान् fleeing, एतान् all of them, शीघ्रम् quickly, पर्यवस्था running, उपस्थितम् has come here, विभीषणम् Vibheeshana, आख्याहि call them.
"Call them back who are running in different directions quickly. Tell them Vibheeshana has come here."
सुग्रीवेणैवमुक्तस्तुजाम्बवानृक्षपार्थिवः ।
वानरान्सान्त्वयामाससन्निरुध्यप्रधानतः ।।6.50.11।।
वानरान्सान्त्वयामाससन्निरुध्यप्रधानतः ।।6.50.11।।
सुग्रीवेण Sugriva, एवम् in that way, उक्तः having said, ऋक्षपार्थिवः king of Bears, जाम्बवान् Jambavan, प्रधानतः chief, वानरान् of Vanaras, निरुध्य restored, सान्त्वयामास confidence.
Sugriva having spoken in that way, the king of Bears, Jambavan restored the confidence of Vanaras.
तेनिवृत्ताःपुनःसर्वेवानरास्त्यक्तसम्भ्रमाः ।
ऋक्षराजवचश्श्रुत्वातंचदृष्टवाविभीषणम् ।।6.50.12।।
ऋक्षराजवचश्श्रुत्वातंचदृष्टवाविभीषणम् ।।6.50.12।।
सर्वे all, तेवानराः the Vanaras, ऋक्षराजवचः Jambavan's words, श्रुत्वा having heard, तम् their, विभीषणम् Vibheeshana, दृष्टवा beholding, त्यक्तसम्भ्रमाः finally shed their fear, पुनः again, विवृत्ताः returned.
Having heard Jambavan, all the Vanaras finally shed their fear and returned to see Vibheeshana.
विभीषणस्तुरामस्यदृष्टवागात्रंशरैश्चितम् ।
लक्ष्मणस्यचधर्मात्माबभूवव्यथितस्तदा ।।6.50.13।।
लक्ष्मणस्यचधर्मात्माबभूवव्यथितस्तदा ।।6.50.13।।
धर्मात्मा righteous, विभीषणस्तु Vibheeshana also, शरैः arrows, चितम् mind, रामस्य Rama's, गात्रम् limbs, लक्ष्मणस्यच and Lakshmana's, दृष्टवा observing, तदा then, व्यथितः grievous, बभूव remained.
On seeing the body of Rama and Lakshmana fully covered by arrows, Vibheeshana also became piteous and sad.
जलक्लिन्नेनहस्तेनतयोर्नेत्रेप्रमृज्यच ।
शोकसम्पीडितमनारुरोदविललापच ।।6.50.14।।
शोकसम्पीडितमनारुरोदविललापच ।।6.50.14।।
जलक्लिन्नेन with water, हस्तेन in hand, तयोः their, नेत्रे eyes, प्रमृज्यच cleaned, शोकसम्पीडितमनाः tormented with pain, रुरोद aloud, विललापच cried.
Vibheeshana, wetting his hands with water cleaned the eyes of Rama and Lakshmana. Tormented with pain he cried aloud.
इमौतौसत्त्वसम्पन्नौविक्रान्तौप्रियसम्युगौ ।
इमामवस्थांगमितौराक्षसैःकूटयोधिभिः ।।6.50.15।।
इमामवस्थांगमितौराक्षसैःकूटयोधिभिः ।।6.50.15।।
सत्त्वसम्पन्नौ endowed with good nature, विक्रान्तौ powerful, प्रियसम्युगौ fond of combat, तौ both, इमौ thus, कूटयोधिभिः deceitful, राक्षसैः Rakshasas, इमाम् like this, अवस्थाम् predicament, गमितौ reduced to.
"Both the princess, who are endowed with good nature, and power are fond of combat. The Rakshasas have reduced them to this state by their deceitful ways."
भ्रातुःपुत्रेणमेतेनदुष्पुत्रेणदुरात्मना ।
राक्षस्याजिह्मयाबुध्याचालितावृजुविक्रमौ ।।6.50.16।।
राक्षस्याजिह्मयाबुध्याचालितावृजुविक्रमौ ।।6.50.16।।
ऋजुविक्रमौ guileless in prowess, दुष्पुत्रेण stupid son, दुरात्मना evil minded, एतेन by him, भ्रातृपुत्रेण brother's son, राक्षस्या Rakshasa's, जिह्मया crooked, बुध्या mind, चालिता cheated.
"The princess who were guileless in their prowess were cheated by my evil minded and stupid son of my brother by his crooked thinking and cheating."
शरैरिमावलंविद्धौरुधिरेणसमुक्षितौ ।
वसुधायामिमौसुप्तौदृश्येतेशल्यकाविव ।।6.50.17।।
वसुधायामिमौसुप्तौदृश्येतेशल्यकाविव ।।6.50.17।।
शरैः arrows, अलम् body, विद्धौ fully, रुधिरेण with blood, समुक्षितौ pierced with, वसुधायाम् on the ground, सुप्तौ sleeping, इमौ these two (Rama and Lakshmana), शल्यकाविव like a porcupine, दृश्येते appears.
"Pierced with arrows, fully covered with blood, the bodies of the two princes appear like porcupines sleeping on the ground."
ययोर्वीर्यमुपाश्रित्यप्रतिष्ठाकाङ्क्षितामया ।
तावुभौदेहनाशायप्रसुप्तौपुरुषर्षभौ ।।6.50.18।।
तावुभौदेहनाशायप्रसुप्तौपुरुषर्षभौ ।।6.50.18।।
मया by me, ययोः whose, वीर्यम् valour, आश्रित्य sought refuge, प्रतिष्ठा of great fame, काङ्क्षिता limbs broken, ता these, उभौ both, पुरुषर्षभौ bull among men, देहनाशाय wounded all over the body, प्रसुप्तौ lying asleep.
"These two bulls among men of great valour and fame whose refuge was sought by me are lying asleep wounded all over and limbs broken."
जीवन्नद्यविपन्नोऽस्मिनष्टराज्यमनोरथः ।
प्राप्तप्रतिज्ञश्चरिपुःसकामोरावणःकृतः ।।6.50.19।।
प्राप्तप्रतिज्ञश्चरिपुःसकामोरावणःकृतः ।।6.50.19।।
नष्टराज्यमनोरथः having lost kingdom, जीवन्नद्यअद्य life ambition, विपन्नः frustrated, अस्मि I am, रिपुः enemy, रावणः Ravana, प्राप्तप्रतिज्ञः having succeeded in his vow, सकामश्च this deed, कृतः did.
"Having lost my life ambition for the kingdom, frustrated I am. My enemy Ravana, having succeeded in his vow, did this deed."
एवंविलपमानंतंपरिष्वज्यविभीषणम् ।
सुग्रीवःसत्त्वसम्पन्नोहरिराजोऽब्रवीदिदम् ।।6.50.20।।
सुग्रीवःसत्त्वसम्पन्नोहरिराजोऽब्रवीदिदम् ।।6.50.20।।
एवम् in that way, विलपमानम् lamenting in despair, तंविभीषणम् that Vibheeshana, परिष्वज्य embracing, सत्त्वसम्पन्नः endowed with good qualities, हरिराजः king of monkeys, सुग्रीवः Sugriva, इदम् thus, अब्रवीत् spoke.
To Vibheeshana who was lamenting in that way, Sugriva, who was endowed with good qualities embraced him and spoke.
राज्यंप्राप्स्यसिधर्मज्ञ लङ्कायांनात्रसंशयः ।
रावणस्सहपुत्रेणस्वकामंनेहलप्स्यते ।।6.50.21।।
रावणस्सहपुत्रेणस्वकामंनेहलप्स्यते ।।6.50.21।।
धर्मज्ञ righteous, लङ्कायाम् in Lanka, राज्यम् kingdom, प्राप्स्यसि having got, अत्र and now, संशयः doubt, न no, रावणः Ravana, सहपुत्रेण with his sons, स्वकामम् of their desire, इह now, नलप्स्यते not attain.
"O righteous one! there is no doubt that you will attain the kingdom of Lanka. Ravana and his sons will not attain what they desire."
नरुजापीडितावेतावुभौराघवलक्ष्मणौ ।
त्यक्त्वामोहंवधिष्येतेसगणंरावणंरणे ।।6.50.22।।
त्यक्त्वामोहंवधिष्येतेसगणंरावणंरणे ।।6.50.22।।
एतौ these, उभौ both, राघवलक्ष्मणौ Raghava and Lakshmana, रुजा wounded, पीडितौ pained, न not, मोहम् unconscious state त्यक्त्वा shaken off, रणे in war, सगणम् his own army, रावणम् Ravana, वधिष्येते killed.
"Both these heroes Raghava and Lakshmana wounded and pained having shaken off from their unconscious state will kill Ravana and his army in war."
तमेवंसान्त्वयित्वातुसमाश्वास्यचराक्षसम् ।
सुषेणंश्वशुरंपार्श्वेसुग्रीवस्तमुवाचह ।।6.50.23।।
सुषेणंश्वशुरंपार्श्वेसुग्रीवस्तमुवाचह ।।6.50.23।।
सुग्रीवः Sugriva, तंराक्षसम् that Rakshasa, एवम् in that manner, सान्त्वयित्वा consoling, समाश्वास्य pacifying, पार्श्वे at, श्वशुरम् uncle, तंसुषेणम् Sushena, उवाच spoke.
Thus, consoling and pacifying, the Rakshasa, Vibheeshana in that manner, Sugriva turned to his uncle Sushena and spoke.
सहशूरैर्हरिगणैर्लब्धसंज्ञावरिन्दमौ ।
गच्छत्वंभ्रातरंगृह्यकिष्किन्धांरामलक्ष्मणौ ।।6.50.24।।
गच्छत्वंभ्रातरंगृह्यकिष्किन्धांरामलक्ष्मणौ ।।6.50.24।।
शूरैः heroes हरिगणैः monkey army, त्वम् them, लब्दसंज्ञौ on regaining consciousness, अरिन्दमौ tamers of their enemies, भ्रातरौ brothers, रामलक्ष्मणौ Rama and Lakshmana, गृह्य taking, किष्किन्धाम् to Kishkinda, गच्छ proceed.
"On regaining consciousness, take the brothers Rama and Lakshmana, the tamers of enemies to Kishkinda accompanied by the heroic monkey army."
अहंतुरावणंहत्वासपुत्रंसहबान्धवम् ।
मैथिलीमानयिष्यामिशक्रोनष्टामिवश्रियम् ।।6.50.25।।
मैथिलीमानयिष्यामिशक्रोनष्टामिवश्रियम् ।।6.50.25।।
अहंतु I also, सपुत्रम् his sons, सहबान्दवम् with the kin, रावणम् Ravana, हत्वा having killed, शक्रः Indra, नष्टाम् loss, श्रियमिव prosperity, मैथिलीम् Mythili also, आनयिष्यामि will bring.
"On killing Ravana and his sons along with his kin, I will on my part also bring Mythili just as Indra recovered his prosperity."
श्रुत्वैतद्वानरेन्द्रस्यसुषेणोवाक्यमब्रवीत् ।
दैवासुरंमहद्युद्धमनुभूतंसुदारुणम् ।।6.50.26।।
दैवासुरंमहद्युद्धमनुभूतंसुदारुणम् ।।6.50.26।।
वानरेन्द्रस्य Vanara Lord, एतत् वाक्यम् these words, श्रुत्वा hearing, सुषेणः Sushena, अब्रवीत् spoke, दैवासुरम् Devatas and Asuras, सुदारुणम् fierce, महत् great, युद्धम् in war, अनुभूतम् experienced.
Hearing the words of Vanara Lord, Sushena spoke about the fierce and great war that he had experienced between Devas and asuras.
तदास्मदानवाशरसम्स्पर्शकोविदाः ।
निजघ्नुश्शस्त्रविदुषश्चादयन्तोमुहुर्मुहुः ।।6.50.27।।
निजघ्नुश्शस्त्रविदुषश्चादयन्तोमुहुर्मुहुः ।।6.50.27।।
तदा then, शरसम्स्पर्शकोविदाः adept in using arms, दानवाः Rakshasa, शस्त्रविदुषः learned in using arms, देवान् Devatas, मुहुर्मुहुः again and again, छादयन्तः concealing by tricks, निजघ्नुः went about agitated.
"Then the Rakshasas adept in using arms went about agitating concealing themselves, attacking Devatas who were learned in using arms."
तानार्तान्नष्टसंज्ञांश्चगतासूंश्चबृहस्पतिः ।
विद्याभिर्मन्त्रयुक्ताभिरोषधीभिश्चिकित्सति ।।6.50.28।।
विद्याभिर्मन्त्रयुक्ताभिरोषधीभिश्चिकित्सति ।।6.50.28।।
बृहस्पतिः Brhaspati the sage, आर्तान् restored the affected, नष्टसंज्ञान् wounded and life less, गतासूंश्च lost consciousness, तान् them, मन्त्रयुक्ताभिः by means of mantras, विद्याभिः recitation of prayers, रोषधीभिः herbs, चिकित्सति treatment.
"Brhaspati, the priest restored the wounded and lifeless, unconscious by means of reciting mantras, prayers and treatment by herbs."
तान्यौषधान्यानयितुंक्षीरोदंयान्तुसागरम् ।
जवेनवानराःशीघ्रंसम्पातिपनसादयः ।।6.50.29।।
जवेनवानराःशीघ्रंसम्पातिपनसादयः ।।6.50.29।।
औषधानि herbal medicines, आनयितुम् secured, सम्पातिपनसादयः Sampati and Panasa, वानराः Vanara, जवेन swift phase, शीघ्रम् quickly, क्षीरोदम् milky ocean, सागरम् ocean, यान्तु to get.
"Let Sampati and Panasa go quickly to the milky ocean in a swift phase to get those medicines."
हरयस्तुविजानन्तिपार्वतीस्तामहौषधीः ।
सञ्जीवकरणींदिव्यांविशल्यांदेवनिर्मिताम् ।।6.50.30।।
सञ्जीवकरणींदिव्यांविशल्यांदेवनिर्मिताम् ।।6.50.30।।
हरयः monkeys, पार्वतीः mountains, ताःमहौषधीः that supreme medicine, दिव्याम् wonderful, सञ्जीवकरणीम् Sanjeevakarani, देवनिर्मिताम् for the cause of Devatas विशल्याम् Visalyakarani, विजा s नन्ति known to Brahma.
"Those monkeys only know the supreme medicine available in the mountains. They have to get Sanjeevakarani and Visalyakarani known to Brahma."
चन्द्रश्चनामद्रोणश्चक्षीरोदेसागरोत्तमे ।
अमृतंयत्रमथितंतत्रतेपरमौषधी ।।6.50.31।।
अमृतंयत्रमथितंतत्रतेपरमौषधी ।।6.50.31।।
यत्र there, अमृतम् nectar of immortality, मथितम् was churned, सागरोत्तमे foremost of oceans, क्षीरोदे milky ocean, चन्द्रश्च Chandra's, द्रोणश्च Drona's, ते they, परमौषधी supreme medicine, तत्र present.
"There, where the milky ocean, the foremost of oceans, was churned, two mountains have risen by the name Chandra and Drona. The supreme herbs of medicine are present there."
तौतत्रविहितेदेवैःपर्वतौमहोदधौ ।
अयंवायुसुतोराजन् हनूमांस्तत्रगच्छतु ।।6.50.32।।
अयंवायुसुतोराजन् हनूमांस्तत्रगच्छतु ।।6.50.32।।
तौ both, तौपर्वतौ mountains, तत्र there, महोदधौ well known, देवैः Deities, विहितौ kept, राजन् o King, वायुसुतः son of wind God, अयम् let go, हनुमान् Hanuman, तत्र there, गच्छतु proceed.
"Both the mountains are well known. Deities have kept the herbal medicine there. Let the son of wind god, Hanuman proceed."
एतस्मिन्नन्तरेवायुर्मेगांश्चापिसविद्युतः ।
पर्यस्यसागरेतोयंकम्पयननिवमेदिनीम् ।।6.50.33।।
पर्यस्यसागरेतोयंकम्पयननिवमेदिनीम् ।।6.50.33।।
एतस्मिन् in the meanwhile, अन्तरे middle, सविद्युतः wind also, मेघांश्चापि clouds also, सागरे ocean, तोयम् water, पर्यस्यन् scattered about, वायुः by the wind, मेदिनीम् in the sky, कम्पयननिव started shaking.
In the mean while winds blew, clouds also rose up, water in the ocean was scattered about by the wind and lightning appeared in the sky.
महतापक्षवातेनसर्ववदीपमहाद्रुमाः ।
निपेतुर्भग्नविटपाःसलिलेलवणाम्भसि ।।6.50.34।।
निपेतुर्भग्नविटपाःसलिलेलवणाम्भसि ।।6.50.34।।
सर्ववदीपमहाद्रुमाः all the trees of the island, महता huge, पक्षवातेन by the flutter of the wings wind, भग्नविटपाः broken, लवणाम्भसि salt water of the ocean, सलिले water, निपेतुः entered.
All the huge trees of the island were broken by the flutter of the wings (of Garuda) and fell into the salt water of the ocean.
अभवन् पन्नगास्त्रस्ताभोगिनस्तत्रवासिनः ।
शीघ्रंसर्वाणियादांसिजग्मुश्चलवणार्णवम् ।।6.50.35।।
शीघ्रंसर्वाणियादांसिजग्मुश्चलवणार्णवम् ।।6.50.35।।
पन्नगाः serpents, त्रस्ताः frightened, अभवन् in fear, तत्र there, वासिनः inhabiting, भोगिनः sea monsters, सर्वाणि all of them, यादांसि crawled, शीघ्रम् quickly, लवणार्णवम् into the salty ocean, जग्मुः went.
All the serpents and sea monsters inhabiting there terrified at Garuda went quickly into the salty waters of the ocean.
ततोमुहूर्तार्गरुडंवैनतेयंमहाबलम् ।
वानराददृशुःसर्वेज्वलन्तमिवपावकम् ।।6.50.36।।
वानराददृशुःसर्वेज्वलन्तमिवपावकम् ।।6.50.36।।
ततः then, सर्वे all, वानराः Vanaras, मुहूर्तात् instantly, ज्वलन्तम् blazing like, पावकम् इव like fire, वैनतेयम् son of Vinatha, महाबलम् of mighty prowess, गरुडम् Garuda, ददृशुः perceived.
Then all the Vanaras perceived Garuda endowed with mighty prowess, the son of Vinatha blazing like fire.
तमागतमभिप्रेक्ष्यनागास्तेसम्प्रदुद्रुवुः ।
यैस्तौसत्पुरुषौबद्धौशरभूतैर्महाबलौ ।।6.50.37।।
यैस्तौसत्पुरुषौबद्धौशरभूतैर्महाबलौ ।।6.50.37।।
शरभूतैः in the form of arrows, महाबलौ mighty, यैः those, तौ both, सत्परुषौ noble, बद्धौ bound, ते those, नागाः serpents, आगतम् seeing, तम् they, प्रेक्ष्य seeing, सम्प्रदुद्रुवुः fled.
Seeing the noble Rama and Lakshmana bound by the serpents in the form of arrows (released by Indrajith), the serpents fled.
ततस्सुपर्णःकाकुत्स्थौस्पृष्टवाप्रत्यभिनदनितः ।
विममर्शचपाणिभ्यांमुखेचन्द्रसमप्रभे ।।6.50.38।।
विममर्शचपाणिभ्यांमुखेचन्द्रसमप्रभे ।।6.50.38।।
ततः thereafter, सुपर्णः Garuda, काकुत्स्थौ at Kakuthsas, Rama and Lakshmana, स्पृष्टवा touching, प्रत्यभिनन्द्यच paying respect, पाणिभ्याम् both feet, चन्द्रसमप्रख्ये like moon, मुखे face, विममर्शच wiped.
Thereafter Garuda paying his respects to the noble Rama and Lakshmana, touching their feet, wiped their face which shone like the moon.
वैनतेयेनसम्स्पृष्टास्तयोःसम्रुरुहुर्व्रणाः ।
सुवर्णेचतनूस्निग्धेतयोराशुबभूवतुः ।।6.50.39।।
सुवर्णेचतनूस्निग्धेतयोराशुबभूवतुः ।।6.50.39।।
वैनतेयेन by Garuda, सम्सृष्टाः caressed, तयोः both of their, व्रणाः wounds, सम्रुरुहुः cleared, आशु instantly, तयोः both, तनू bodies, सुवर्णेच like gold, स्निग्धे bright, बभूवतुः turned.
Caressed by Garuda, both their bodies were cleared of wounds instantly shone like gold and turned bright.
तेजोवीर्यंबलंचौजउत्साहश्चमहागुणाः ।
प्रदर्शनंचबुद्धिश्चस्मृतिश्चद्विगुणंतयोः ।।6.50.40।।
प्रदर्शनंचबुद्धिश्चस्मृतिश्चद्विगुणंतयोः ।।6.50.40।।
तयोः their, तेजः brilliance, वीर्यम् prowess, उत्साहश्च daring courage, महागुणाः great qualities, प्रदर्शनम् manifested, बुद्धिश्च intelligence, स्मृतिश्च memory, द्विगुणम् redoubled.
Their brilliance, prowess, daring courage, intelligence, memory, and great qualities got manifested many folds.
तावुत्थाप्यमहातेजागरुडोवासवोपमौ ।
उभौतौसस्वजेहृष्टोरामश्चैनमुवाचह ।।6.50.41।।
उभौतौसस्वजेहृष्टोरामश्चैनमुवाचह ।।6.50.41।।
महातेजाः extraordinary brilliance, गरुडः Garuda, वासनोपमौ equal to Indra, तौ them, उत्थाप्य raising up, उभौ both, सस्वजे embraced, रामश्च Rama, हृष्टः joyful, एवम् in that way, उवाचह spoke.
Raising up both the princes who were extraordinarily brilliant and equalled Indra, Garuda embraced Rama joyfully and thus spoke.
भवत्प्रसादाद् व्यसनंरावणिप्रभवंमहत् ।
आवामिहव्यतिक्रान्तौपूर्ववद् बलिनौकृतौ ।।6.50.42।।
आवामिहव्यतिक्रान्तौपूर्ववद् बलिनौकृतौ ।।6.50.42।।
भवत्प्रसादाद् by your kindness, आवाम् we, रावणिप्रभवम् Ravana's son's influence, महत् great, व्यसनम् calamity, इह here, व्यतिक्रान्तौ overcome, पूर्ववत् regained like before, बलिनौ strength, कृतौ did.
"By your kindness, we have overcome this calamity caused by Ravana's son and regained our strength as before."
यथातातंदशरथंयथाऽजंचपितामहम् ।
तथाभवन्तमासाद्यहृदयंमेप्रसीदति ।।6.50.43।।
तथाभवन्तमासाद्यहृदयंमेप्रसीदति ।।6.50.43।।
भवन्तम् for me, आसाद्य to meet you, तातम् father, दशरथम् Dasaratha, यथा same way, पितामहम् grandfather, अजंच Aja also, यथा in the same way, तथा like that, मे my, हृदयम् in my heart, प्रसीदति rejoices.
"For me to meet you is like meeting my father Dasaratha and grandfather, Aja. My heart rejoices."
कोभवान्रूपसम्पन्नोदिव्यस्रगनुलेपनः ।
वसानोविरजेवस्त्रदिव्याभरणभूषितः ।।6.50.44।।
वसानोविरजेवस्त्रदिव्याभरणभूषितः ।।6.50.44।।
रूपसम्पन्नः of charming appearance, दिव्यस्रगनुलेपः smeared with wonderful unguents, विरजे free from dust, वस्त्र adored in,, वसानः garments, दिव्याभरणभूषितः wearing beautiful ornaments, भवान् yourself, कः who are you.
"Who are you, richly endowed with charming appearance, smeared with unguents adored in dust free garments, wearing beautiful ornaments?"
तमुवाचमहातेजावैनतेयोमहाबलः ।
पतत्त्रिराजःप्रीतात्माहर्षपर्याकुलेक्षणः ।।6.50.45।।
पतत्त्रिराजःप्रीतात्माहर्षपर्याकुलेक्षणः ।।6.50.45।।
महातेजाः endowed with brightness, महाबलः strong, पतत्त्रिराजः king of birds, वैनतेयः Vinatha, प्रीतात्मा delighted self, हर्षपर्याकुलेक्षणः eyes with tears of joy, तम् to him, उवाच said.
To Rama whose eyes were filled with joyful tears, Vinatha, the king of birds, full of brightness and strength said.
अहंसखातेकाकुत्स्थ प्रियःप्राणोबहिश्चरः ।
गरुत्मानिहसम्प्राप्तोयुवयोःसाह्यकारणात् ।।6.50.46।।
गरुत्मानिहसम्प्राप्तोयुवयोःसाह्यकारणात् ।।6.50.46।।
काकुत्स्थ Kakuthsa, अहम् I am, ते to you, प्रियः dear, सखा friend, बहिश्चरः outer, प्राणः breath, गरुत्मान् Garuthman, युवयोः you both, साह्यकारणात् in order to help, इह here, सम्प्राप्त reached.
"O Kakuthsa! I am Garuthman, your dear friend and your outer breath. I reached here to help you."
असुरावामहावीर्यावानरावामहाबलाः ।
सुराश्चापिसगन्ध्वर्वाःपुरस्कृत्यशतक्रतुम् ।।6.50.47।।
नेमंमोक्षयितुंशक्ताश्शरबन्धंसुदारुणम् ।
मायाबलादिन्द्रजितानिर्मितंक्रूरकर्मणा ।।6.50.48।।
सुराश्चापिसगन्ध्वर्वाःपुरस्कृत्यशतक्रतुम् ।।6.50.47।।
नेमंमोक्षयितुंशक्ताश्शरबन्धंसुदारुणम् ।
मायाबलादिन्द्रजितानिर्मितंक्रूरकर्मणा ।।6.50.48।।
क्रूरकर्मणा of cruel deeds, इन्द्रजिता of Indrajith, मायाबलात् by his tricks, निर्मितम् for that reason, सुदारुणम् very fierce, इमम् such, शरबन्धम् bondage with arrows, मोक्षयितुम् to get freed from, महावीर्याः of mighty valour, असुराःवा demon, महाबलाः great strength, वानराःवा Vanara also, शतक्रतुम् hundred sacrifices, पुरस्कृत्य had done, सगन्धर्वाः even Gandharvas, सुरश्चापि even Devatas, नशक्ताः not possible.
"For the demons endowed with great strength and of mighty valour or for Gandharvas, or Vanaras or for even Devatas, or Indra who has done a hundred sacrifices, it is not possible to get relieved from bondage of the arrows of Indrajith of cruel deeds carried out by tricks."
एतेनागाःकाद्रवेयास्तीक्ष्णदंष्ट्राविषोल्बणाः ।
रक्षोमायाप्रभावेणशराभूत्वास्त्वदाश्रिताः ।।6.50.49।।
रक्षोमायाप्रभावेणशराभूत्वास्त्वदाश्रिताः ।।6.50.49।।
तीक्ष्णदंष्ट्राः with sharp fangs विषोल्बणाः highly poisonous, काद्रवेयाः born to Kadra Devata, एतेनागाः these serpents, रक्षोमायाप्रभावेण by the tricks applied by Rakshasas, शराः arrows, भूत्वा turned into, त्वदाश्रिताः reached you.
"These arrows are serpents born of Kadra Devata. They have sharp fangs and are highly poisonous. By the tricks of Rakshasa, it has turned into arrows and reached you."
सभाग्यश्चासिधर्मज्ञ राम सत्यपराक्रम ।
लक्ष्मणेनसहभ्रात्रासमरेरिपुघातिना ।।6.50.50।।
लक्ष्मणेनसहभ्रात्रासमरेरिपुघातिना ।।6.50.50।।
धर्मज्ञ righteous, सत्यपराक्रम whose strength is truth, राम Rama, समरे in war, शत्रुघातिना destroyer of foes, भ्रात्रा brother, लक्ष्मणेनसह accompanied by Lakshmana, सभाग्यः lucky, असि you are.
"You are lucky and also Lakshmana your brother, destroyer of foes in war. Rama your strength is truth, and you are righteous."
इमंश्रुत्वातुवृत्तान्तंत्वरमाणोऽहमागतः ।
सहसायुवयोःस्नेहात्सखित्वमनुपालयन् ।।6.50.51।।
सहसायुवयोःस्नेहात्सखित्वमनुपालयन् ।।6.50.51।।
अहम् I am, इमम् this, वृत्तान्तम् information, श्रुत्वा having heard, युवयोः both of you, स्नेहात् out of friendship, सखित्वम् affection, अनुपालयन् in obedience to you, सहसा at once, त्वरमाणः hastened, आगतः to reach.
"Having heard the information about both of you bound by serpents, out of my friendship and affection and in obedience to you I hastened and reached here."
मोक्षितौचमहाघोरादस्मात्सायकबन्धनात् ।
अप्रमादश्चकर्तव्योयुवाभ्यांनित्यमेवच ।।6.50.52।।
अप्रमादश्चकर्तव्योयुवाभ्यांनित्यमेवच ।।6.50.52।।
महाघोरात् frightful, अस्मात् to you, सायकबन्धनात् from the bondage of snakes, मोक्षितौच and to relieve, युवाभ्याम् both of you, नित्यमेवच guilelessness, अप्रमादः inattentive, कर्तव्यः your duty.
"Considering it as my duty to relieve you both from the frightful bondage of snakes I reached. Do not be inattentive and guileless."
प्रकृत्याराक्षसाःसर्वेसङ्ग्रामेकूटयोधिनः ।
शूराणांशुद्धभावानांभवतामरार्जवंबलम् ।।6.50.53।।
शूराणांशुद्धभावानांभवतामरार्जवंबलम् ।।6.50.53।।
प्रकृत्या by nature, सर्वे all, राक्षसाः Rakshasas, सङ्ग्रामे in war, कूटयोधिनः use tricks in war, शूराणाम् noble people, शुद्धभावानाम् of good nature, भवताम् for you, आर्जवम् guilelessness, बलम् strength.
"Rakshasas by nature use tricks in war. For noble people with good nature guilelessness is strength."
तन्नविश्वसनीयंवोराक्षसानांरणाजिरे ।
एतेनैवोपमानेननित्यंजिह्माहिराक्षसाः ।।6.50.54।।
एतेनैवोपमानेननित्यंजिह्माहिराक्षसाः ।।6.50.54।।
तत् being so, रणाजिरे in war, वः them, राक्षसानाम् Rakshasas, नविश्वसनीयम् not to be trusted, एतेन because, उपमानेनैव by this experience, राक्षसाः of Rakshasa, नित्यम् ever, जिह्माःहि crooked.
"Being so you should not trust Rakshasas. By this experience you know that Rakshasas are crooked."
एवमुक्त्वातदारामंसुपर्णस्सुमहाबलः ।
परिष्वज्यचसुहृत्स्निग्धमाप्रष्टुमुपचक्रमे ।।6.50.55।।
परिष्वज्यचसुहृत्स्निग्धमाप्रष्टुमुपचक्रमे ।।6.50.55।।
महाबलः mighty strong, सःसुपर्णः that Suparna, तदा then, रामम् to Rama, एवम् in that way, उक्त्वा having said, सुहृत्स्निग्धम् most affectionately, परिष्वज्यच embracing, अप्रष्टुम् took leave, उपचक्रमे and proceeded.
Having said so, Suparna endowed with mighty strength embraced Rama most affectionately and took leave of him.
सखे राघव धर्मज्ञ रिपूणामपिवत्सल ।
अभ्यनुज्ञातुमिच्छामिगमिष्यामियथामतम् ।।6.50.56।।
अभ्यनुज्ञातुमिच्छामिगमिष्यामियथामतम् ।।6.50.56।।
धर्मज्ञ right, रिपूणामपि even to an enemy, वत्सल dear, सखे friend, राम Rama, अभ्यनुज्ञातुम् take leave of you, इच्छामि wish, यथामतम् truly, गमिष्यामि let me go.
"My dear friend! I wish to take leave of you. Truly you are knower of what is right, and you are dear even to an enemy."
नचकौतूहलंकार्यंसखित्वंप्रतिराघव ।
कृतकर्मारणेवीर सखित्वंप्रतिवेत्स्यसि ।।6.50.57।।
कृतकर्मारणेवीर सखित्वंप्रतिवेत्स्यसि ।।6.50.57।।
वीर heroic, राघव Raghava, सखित्वम् friendship, कौतूहलम् curiosity, नकार्यम् that question, रणे in war, कृतकर्मा having won, सखित्वम् friendship, प्रतिवेत्स्यसि recognize.
"Heroic Rama! No question about your curiosity about our friendship now. After winning the war you will recognize."
बालवृद्धावशेषांतुकृत्वालङ्कांशरोर्मिभिः ।
रावणंचरिपुंहत्वासीतांत्वंसमुलप्स्यते ।।6.50.58।।
रावणंचरिपुंहत्वासीतांत्वंसमुलप्स्यते ।।6.50.58।।
लङ्काम् at Lanka, शरोर्मिभिः with arrows, बालवृद्धानशेषाम् left with youngsters and aged, कृत्वा having done so, रिपुम् enemy, रावणम् Ravana, हत्वा killed, त्वम् you, सीताम् Sita, समुलप्स्यते recover again.
"Lanka will be left with youngsters and the aged with your arrows. The enemy Ravana killed, you will recover Sita."
इत्येवमुक्त्वावचनंसुपर्णश्शीघ्रविक्रमः ।
रामंचविरुजंकृत्वामध्येतेषांवनौकसाम् ।।6.5.59।।
प्रदक्षिणंततःकृत्वापरिष्वज्यचवीर्यवान् ।
जगामाकाशमाविश्यसुपर्णःपवनोयथा ।।6.50.60।।
रामंचविरुजंकृत्वामध्येतेषांवनौकसाम् ।।6.5.59।।
प्रदक्षिणंततःकृत्वापरिष्वज्यचवीर्यवान् ।
जगामाकाशमाविश्यसुपर्णःपवनोयथा ।।6.50.60।।
सुपर्णः Suparna, शीघ्रविक्रमः swift in flying, वीर्यवान् valiant, सुपर्णः Suparna, तेषाम् from there, वनौकसाम् to the forest, मध्ये middle, इत्येवम् in that way, वचनम् words, उक्त्वा having spoken, रामम् to Rama, विरुजम् embracing him, कृत्वा done, ततः thereafter, प्रदक्षिणंकृत्वा going round in reverence, परिष्वज्यच soared, पवनोयथा like wind, आकाशम् into the sky, आविश्य flew, जगाम and went.
Having spoken to Rama in that manner, Suparna endowed with wind speed in flight embraced Rama and went around him as a mark of reverence and soared into the sky.
विरुजौराघवौदृष्टवाततोवानरयूथपाः ।
सिंहनादांस्तदानेदुर्लङ्गूलंन्दुधुवुस्तदा ।।6.50.61।।
सिंहनादांस्तदानेदुर्लङ्गूलंन्दुधुवुस्तदा ।।6.50.61।।
ततः then, वानरयूथपाः Vanara troops, राघवौ Raghavas, विरुजौ freed from anguish, दृष्टवा seeing, तदा then, सिंहनादान् roared like lions, नेदुः sound, तदा then, लाङ्गूलान् tails, दुधुवुश्च lashed.
Thereafter the Vanara troops, seeing the Raghavas freed from anguish, roared like a lion, and lashed their tails.
ततोभेरीस्समाजघ्नुर्मृदङ्गांश्चाप्यनादयन् ।
दध्मुश्शङ्खान्सम्प्रहृष्टाःक्षेवलन्त्यपियथापुरम् ।।6.50.62।।
दध्मुश्शङ्खान्सम्प्रहृष्टाःक्षेवलन्त्यपियथापुरम् ।।6.50.62।।
ततः and then, भेरीः drums, समाजघ्नुः played, मृदङ्गांश्चापि even mridangams, अवादयन् played, शङ्खान् conches, दध्मुः blew, यथापुरम् as before, क्षेवलन्त्यपि leap and jump.
Then the Vanaras played drums and even mridangams, blew conches and started jumping and leaping as before.
आस्फोट्याःस्पोट्यविक्रान्ताःवानराःनगयोधिनः ।
द्रुमानुत्पट्यविविधांस्तस्थुश्शतसहस्रशः ।।6.50.63।।
द्रुमानुत्पट्यविविधांस्तस्थुश्शतसहस्रशः ।।6.50.63।।
नगयोधिनः who fight uprooting trees, विक्रान्ताः proud of their ability, आस्फोट्याः breaking forth, वानराः Vanaras, स्पोट्य cracking fingers and making loud noise, शतसहस्रशः hundreds and thousands, विविधान् several, द्रुमान् trees, उत्पाट्य uprooted, तस्थुः stood.
The Vanaras who can fight with trees, uprooted several trees expressing their capacity distinctly and breaking them, and cracking their fingers. Making loud noise in hundreds and thousands stood there.
विसृजन्तोमहानादांस्त्रासयन्तोनिशाचरान् ।
लङ्काद्वाराण्युपाजग्मुर्युद्धकामाःप्लवङ्गमाः ।।6.50.64।।
लङ्काद्वाराण्युपाजग्मुर्युद्धकामाःप्लवङ्गमाः ।।6.50.64।।
प्लवङ्गमाः Vanaras, महानादान् great noise, विसृजन्तः emitting, निशाचरान् night rangers, त्रासयन्तः frightening, युद्धकामाः desiring to wage war, लङ्काद्वाराणि gates of Lanka, उपाजग्मुः reached.
Making a lot of noise, the Vanaras reached the gates of Lanka frightening night rangers and desiring to wage war.
तेषांसुखीमस्तुमुलोनिनादोबभूवशाखामृगयूथपानाम् ।
क्षयेनिदाघस्ययथाघनानांनादस्सुभीमोनदतांनिशीथे ।।6.50.65।।
क्षयेनिदाघस्ययथाघनानांनादस्सुभीमोनदतांनिशीथे ।।6.50.65।।
निदाघस्य thundering, क्षये universal destruction, निशीधे midnight, नदताम् sound, घनानाम् heavy clouds, सुभीमः terrific, नादःयथा like sound, तेषाम् from there, शाखामृगयूथपानाम् troops of Vanaras who fight with trees, सुभीमः frightening, तुमुलः loud, नादः sound, बभूव arose.
Thundering sounds resembling heavy clouds making terrific sounds arose, as if universal destruction was taking place at midnight.
।। इत्यार्षेवाल्मीकीयेश्रीमद्रामायणेआदिकाव्येयुद्धकाण्डेपञ्चाशस्सर्गः ।।
This is the end of the fiftieth sarga of Yuddha Kanda of the first epic the holy Ramayana composed by sage Valmiki.