[Hanuman decides to meet Ravana and measure his strength]
स च वाग्भिः प्रशस्ताभिर्गमिष्यन्पूजितस्तया।
तस्माद्देशादपक्रम्य चिन्तयामास वानरः।।5.41.1।।
स च वाग्भिः प्रशस्ताभिर्गमिष्यन्पूजितस्तया।
तस्माद्देशादपक्रम्य चिन्तयामास वानरः।।5.41.1।।
Sloka & Translation
गमिष्यन् to depart, सः वानरः that vanara, तया by her, प्रशस्ताभिः with choicest, वाग्भिः with words, पूजितः honoured, तस्मात् from that, देशात् from location, अपक्रम्य moved, चिन्तयामास started thinking.
Having been honoured and praised by Sita's words, Hanuman prepared to depart from Sita's presence.
अल्पशेषमिदं कार्यं दृष्टेयमसितेक्षणा।
त्रीनुपायानतिक्रम्य चतुर्थ: इह विद्यते।।5.41.2।।
त्रीनुपायानतिक्रम्य चतुर्थ: इह विद्यते।।5.41.2।।
इदं कार्यम् this work, अल्पशेषम् little more remains, इयम् this, असितेक्षणा blackeyed lady, दृष्टा seen, त्रीन् three expedientsnegotiation, presentation and, dissension (Sama, Dana, Bheda), उपायान् strategies, अतिक्रम्य crossing, इह here, चतुर्थ fourth (expedient) punishment (Danda), विद्यते remains.
न साम रक्षस्सु गुणाय कल्पते न दानमर्थोपचितेषु युज्यते।
न भेदसाध्या बलदर्पिता जनाः पराक्रमस्त्वेव ममेह रोचते।।5.41.3।।
न भेदसाध्या बलदर्पिता जनाः पराक्रमस्त्वेव ममेह रोचते।।5.41.3।।
रक्षस्सु with demons, साम negotiation, गुणाय for any merit, न कल्पते does not lead, अर्थोपचितेषु being wealthy, दानम् gifts, न युज्यते not proper, बलदर्पिताः proud of their
strength, जनाः people, भेदसाध्याः will not yield by sowing seeds of dissension, न not, इह here, मम my, पराक्रमस्त्वेव only by valour, रोचते pleases me.
'With demons, negotiation is of no use. They are wealthy, they need no gifts. Proud of their stregth, the demons will not yield to dissension. I think only by using power it can be done.
न चास्य कार्यस्य पराक्रमादृते विनिश्चयः कश्चिदिहोपपद्यते।
हतप्रवीरा हि रणे हि राक्षसाः कथञ्चिदीयुर्यदिहाद्य मार्दवम्।।5.41.4।।
हतप्रवीरा हि रणे हि राक्षसाः कथञ्चिदीयुर्यदिहाद्य मार्दवम्।।5.41.4।।
इह here, अस्य of this, कार्यस्य of the task, पराक्रमात् ऋते other than power, विनिश्चयः a decision, कश्चित् even one, इह here, न उपपद्यते not hold good, यत् that, रणे in fight, हतप्रवीराः slay a few heroes, राक्षसाः ogres, अद्य to day, इह here, कथञ्चित् somehow, मार्दवम् soften, ईयुः will yield.
'Other than power, there is no way to accomplish the task of ascertaining their strength. If I slay a few strong ogres somehow they may soften a little and yield.
कार्ये कर्मणि निर्दिष्टे यो बहून्यपि साधयेत्।
पूर्वकार्याविरोधेन स कार्यं कर्तुमर्हति।।5.41.5।।
पूर्वकार्याविरोधेन स कार्यं कर्तुमर्हति।।5.41.5।।
कार्ये in a work to be accomplished, कर्मणि in a work, निर्दिष्टे when the work is entrusted, यः he who, पूर्वकार्याविरोधेन without affecting the earlier work, बहून्यपि many, साधयेत् will achieve, सः he, कार्यम् task, कर्तुम् to do, अर्हति is fit.
'He, who can perform tasks in addition to the objective accomplished without affecting it, is really worthy.
न ह्येकस्साधको हेतुस्स्वल्पस्यापीह कर्मणः।
यो ह्यर्थं बहुधा वेद स समर्थोऽर्थसाधने।।5.41.6।।
यो ह्यर्थं बहुधा वेद स समर्थोऽर्थसाधने।।5.41.6।।
इह here, स्वल्पस्य of a trivial task, अपि also, कर्मणः of the task, साधकः effective, हेतुः cause,
एकः one, न हि is not, यः he who, अर्थम् as an object, बहुधा in many ways (means of doing), वेद knows, सः he, अर्थसाधने in achieving the task, समर्थः capable.
'There are ways more than one even to perform a small work. And the capable know it.
इहैव तावत्कृतनिश्चयो ह्यहं यदि व्रजेयं प्लवगेश्वरालयम्।
परात्मसम्मर्दविशेषतत्त्ववित्ततः कृतं स्यान्मम भर्तृशासनम्।।5.41.7।।
परात्मसम्मर्दविशेषतत्त्ववित्ततः कृतं स्यान्मम भर्तृशासनम्।।5.41.7।।
अहम् I, इहैव here itself, तावत् therefore, परात्मसम्मर्दविशेषतत्त्ववित् by understanding the difference between the strength of enemy forces and our strength in war, प्लवगेश्वरालयम् abode of vanaras, व्रजेयं यदि if I go, ततः then, मम my, भर्तृशासनम् the orders of my lord, कृतम् executed, स्यात् well.
'If I ascertain the difference in the strength of enemies and vanaras in war here itself and return to Kishkinda, the abode of vanaras, then I would have executed the orders of my lord properly.
कथं नु खल्वद्य भवेत्सुखागतं प्रसह्य युद्धं मम राक्षसैः सह।
तथैव खल्वात्मबलं च सारवत्सम्मानयेन्मां च रणे दशाननः।।5.41.8।।
तथैव खल्वात्मबलं च सारवत्सम्मानयेन्मां च रणे दशाननः।।5.41.8।।
अद्य today, मम for me, राक्षसैः सह with ogres, प्रसह्य enduring, युद्धम् war, कथं नु how to, सुखागतम् happy coming, भवेत् may be, तथैव in that way, आत्मबलं च our strength, सारवत् substantial, सः he, दशाननः च tenheaded Ravana's, माम् me, रणे in fight, मानयेत् measure.
'How can I have enduring war with the ogres today? How will my visit to this place end in happy return? Only in a combat this tenheaded Ravana will guage his strength and mine
ततस्समासाद्य रणे दशाननं समन्त्रिवर्गं सबलप्रयायिनम्।
हृदि स्थितं तस्य मतं बलं च वै सुखेन मत्त्वाऽहमितः पुनर्व्रजे।।5.41.9।।
हृदि स्थितं तस्य मतं बलं च वै सुखेन मत्त्वाऽहमितः पुनर्व्रजे।।5.41.9।।
ततः thereafter, समन्त्रिवर्गम् along with the ministers, सबलप्रयायिनम् and army chiefs marching forward, दशाननम् tenheaded Ravana, रणे in war, समासाद्य after finding out, तस्य his, हृदि in his mind, स्थितम् established, मतम् feeling, बलं च वै strength, मत्त्वा knowing, अहम् I, इतः from here, सुखेन happily, पुनः again, व्रजे can go.
'I can return happily only after I gauge the tenheaded Ravana's army in war, his strength, his companions including the ministers and his mind.
इदमस्य नृशंसस्य नन्दनोपममुत्तमम्।
वनं नेत्रमनःकान्तं नानाद्रुमलतायुतम्।।5.41.10।।
वनं नेत्रमनःकान्तं नानाद्रुमलतायुतम्।।5.41.10।।
नृशंसस्य wicked Ravana's, अस्य his, इदम् this (Ashoka garden), नेत्रमनःकान्तम् feast to the eyes and mind, नानाद्रुमलतायुतम् filled with different kinds of trees and creepers, उत्तमम् excellent, वनम् garden, नन्दनोपमम् like the Nandana garden of Indra.
'This Ashoka garden of Ravana filled with different kinds of trees and creepers is a feast to the eyes and mind. It is an excellent garden like the Nandana garden of Indra.
इदं विध्वंसयिष्यामि शुष्कं वनमिवानलः।
अस्मिन्भग्ने ततः कोपं करिष्यति दशाननः।।5.41.11।।
अस्मिन्भग्ने ततः कोपं करिष्यति दशाननः।।5.41.11।।
शुष्कम् dried up, वनम् forest, अनलः इव like fire, इदम् this, विध्वंसयिष्यामि will destroy, अस्मिन् when this, भग्ने devastate, ततः then, दशाननः Ravana, कोपम् anger, करिष्यति will exhibit.
'I will devastate this garden, just as fire destroys a dried up forest. This will enrage Ravana.
ततो महत्साश्वमहारथद्विपं बलं समादेक्ष्यति राक्षसाधिपः।
त्रिशूलकालायसपट्टिसायुधं ततो महद्युद्धमिदं भविष्यति।।5.41.12।।
त्रिशूलकालायसपट्टिसायुधं ततो महद्युद्धमिदं भविष्यति।।5.41.12।।
ततः then, राक्षसाधिपः king of ogres, साश्वमहारथद्विपम् with horses, chariots and elephants, महत् great, त्रिशूलकालायसपट्टिसायुधम् armed with tridents, black iron spears, बलम् army,
समादेक्ष्यति will order, ततः then, इदम् this, महत् great, युद्धम् war, भविष्यति will take place.
'Then the demon king will order the horses, chariots and elephants and army equipped with tridents and spears to march against me. A great war will take place.
अहं तु तैः संयति चण्डविक्रमै स्समेत्य रक्षोभिरसह्य विक्रमः।
निहत्य तद्रावणचोदितं बलं सुखं गमिष्यामि कपीश्वरालयम्।।5.41.13।।
निहत्य तद्रावणचोदितं बलं सुखं गमिष्यामि कपीश्वरालयम्।।5.41.13।।
अहं तु I on my part, चण्डविक्रमैः with those endowed with fierce strength, तैः with them, रक्षोभिः by demons, संयति in fight, समेत्य colliding, असह्यविक्रमः irresistible valour, रावणचोदितम् sent by Ravana, तत् that, बलम् army, निहत्य after destroying, सुखम् happily, कपीश्वरालयम् to the abode of vanaras, गमिष्यामि I will go.
'I will fight with the ogres sent by Ravana, endowed with fierce strength and irresistible valour. After destroying their army I will go to the abode of vanaras happily'.
ततो मारुतवत्कृद्धो मारुतिर्भीमविक्रमः।
ऊरुवेगेन महता द्रुमान्क्षेप्तुमथारभत्।।5.41.14।।
ऊरुवेगेन महता द्रुमान्क्षेप्तुमथारभत्।।5.41.14।।
ततः then, भीमविक्रमः a vanara of fierce valour, मारुतिः Maruti, क्रुद्धः furious one, अथ and then, महता with great, ऊरुवेगेन with speed sprung from his thighs, मारुतवत् like the Windgod, द्रुमान् trees, क्षेप्तुम् to uproot, आरभत् started.
Furious Maruti endowed with fierce valour started uprooting the trees with the speed sprung from his thighs like the Windgod.
ततस्तु हनुमान्वीरो बभञ्ज प्रमदावनम्।
मत्तद्विजसमाघुष्टं नानाद्रुमलतायुतम्।।5.41.15।।
मत्तद्विजसमाघुष्टं नानाद्रुमलतायुतम्।।5.41.15।।
ततः then, वीरः hero, हनुमान् Hanuman, मत्तद्विजसमाघुष्टम् filled with intoxicated birds, नानाद्रुमलतायुतम् with variety of trees and vines, प्रमदावनम् garden grown for women folk, बभञ्ज felled.
Then Hanuman felled a variety of trees and vines inhabited by intoxicated birds in the beautiful garden meant for womenfolk.
तद्वनं मथितैर्वृक्षैर्भिन्नैश्च सलिलाशयैः।
चूर्णितैः पर्वताग्रैश्च बभूवाप्रियदर्शनम्।।5.41.16।।
चूर्णितैः पर्वताग्रैश्च बभूवाप्रियदर्शनम्।।5.41.16।।
तत् वनम् that garden, मथितैः with destroyed, वृक्षैः trees, भिन्नैः with breached, सलिलाशयैः ponds, चूर्णितैः powdered, पर्वताग्रैश्च mountain peaks, अप्रियदर्शनम् unpleasant appearance, बभूव remained.
That garden looked ugly with uprooted trees, breached ponds and powdered mountain peaks.
नानाशकुन्तविरुतैः प्रभिन्नैस्सलिलाशयैः।
ताम्रैः किसलयैः क्लान्तै: क्लान्तद्रुमलतायुतम्।।5.41.17।।
न बभौ तद्वनं तत्र दावानलहतं यथा।
व्याकुलावरणा रेजुर्विह्वला इव ता लताः।।5.41.18।।
ताम्रैः किसलयैः क्लान्तै: क्लान्तद्रुमलतायुतम्।।5.41.17।।
न बभौ तद्वनं तत्र दावानलहतं यथा।
व्याकुलावरणा रेजुर्विह्वला इव ता लताः।।5.41.18।।
कलान्तद्रुमलतायुतम् with wilted vines and trees, तत् वनम् that garden, नानाशकुन्तविरुतैः with birds shrieking with different kinds of sounds, प्रभिन्नैः with smashed, सलिलाशयैः with ponds of water, क्लान्तै: withered, ताम्रैः with red ones only, किसलयैः with tender shoots, दावानलहतंरणाः like burntin forest fire, ताः लताः those climbers, विह्वलाः इव like women with their robes disarrayed, रेजुः trembling in fear.
Vines and trees wilted, birds shrieking, the embankments of ponds destroyed, its tender coppery red shoots withered, the garden looked as though it is burnt by forest fire and the climbers looked like women shivering in fear with their robes disarrayed.
लतागृहैश्चित्रगृहैश्च नाशितैर्महोरगैर्व्यालमृगैश्च निर्धुतैः।
शिलागृहैरुन्मथितैस्तथा गृहैः प्रणष्टरूपं तदभून्महद्वनम्।।5.41.19।।
शिलागृहैरुन्मथितैस्तथा गृहैः प्रणष्टरूपं तदभून्महद्वनम्।।5.41.19।।
महत् great, तत् वनम् that garden, नाशितैः ruined, लतागृहैः arbours, चित्रगृहैः picture galleries, निर्धुतैः destroyed, महोरगैः huge serpents, व्यालमृगैश्च and even with wild animals, तथा in the same manner, उन्मथितैः scattered, शिलागृहैः stone houses, गृहैः with houses, प्रणष्टरूपम् disfigured, अभूत् became.
The great garden lay disfigured, with the arbours and the picture galleries ruined, huge serpents and wild animals scattered, with stone houses and sheds destroyed.
सा विह्वलाऽशोकलताप्रताना वनस्थली शोकलताप्रताना।
जाता दशास्यप्रमदावनस्य कपेर्बलाद्धि प्रमदावनस्य।।5.41.20।।
जाता दशास्यप्रमदावनस्य कपेर्बलाद्धि प्रमदावनस्य।।5.41.20।।
दशास्यप्रमदावनस्य of that pleasure garden of the tenheaded Ravana, प्रमदावनस्य कपेः with the strength of the monkey who had set out to protect a lady (Sita), सा वनस्थली that garden, बलात् by force, विह्वला destroyed, शोकलताप्रताना was spreading out creepers of sorrow, जाता appeared.
The pleasuregarden of Ravana appeared as though it was spreading the creepers of sorrow, since it was totally destroyed by the monkey who had set out to protect a woman. प्रमदावनस्य of the pleasure garden, प्रमदाअवनस्य of the hero who came to protect a lady.
स तस्य कृत्वार्थपतेर्महाकपिर्महद्व्यलीकं मनसो महात्मनः।
युयुत्सुरेको बहुभिर्महाबलैश्शिया ज्वलंस्तोरणमास्थितः कपिः।।5.41.21।।
युयुत्सुरेको बहुभिर्महाबलैश्शिया ज्वलंस्तोरणमास्थितः कपिः।।5.41.21।।
सः महाकपिः that great vanara, महात्मनः of the great self, तस्य his, अर्थपतेः of the lord of wealth, मनसः in mind, महत् great, व्यलीकम् unpleasantness, कृत्वा having caused, महाबलैः mighty, बहुभिः many, एकः singlehanded, युयुत्सुः ready to fight, श्रिया blazing, ज्वलन् glowing, तोरणम् exit doorway, आस्थितः stood.
The great vanara having perpetrated mischief, rousing anger in the mind of the great lord of wealth, stood at the exit doorway ready to combat singlehanded with many warriors in that mighty army blazing in glory.
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे एकचत्वारिंशस्सर्गः।।
Thus ends the fortyfirst sarga of Sundarakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.