[Sri Rama wails piteously after seeing the token chudamani.]
ஏவமுக்தோ ஹநுமதா ராமோ தஷரதாத்மஜ:.
தஂ மணிஂ ஹரிதயே கரித்வா ப்ரருரோத ஸலக்ஷ்மணஃ৷৷5.66.1৷৷
ஏவமுக்தோ ஹநுமதா ராமோ தஷரதாத்மஜ:.
தஂ மணிஂ ஹரிதயே கரித்வா ப்ரருரோத ஸலக்ஷ்மணஃ৷৷5.66.1৷৷
Sloka & Translation
ஹநுமதா Hanuman, ஏவம் in that manner, உக்தஃ spoken, ஸலக்ஷ்மணஃ Lakshmana, தஷரதாத்மஜஃ son of Dasaratha, ராமஃ Rama, தஂ மணிம் that ornament, ஹரிதயே to the bosom, கரித்வா held, ப்ரருரோத wept.
Thus addressed by Hanuman, Rama held the token (Chudamani) against his bosom and wept with Lakshmana.
தஂ து தரிஷ்ட்வா மணிஷ்ரேஷ்டஂ ராகவ ஷ்ஷோககர்ஷிதஃ.
நேத்ராப்யாமஷ்ருபூர்ணாப்யாஂ ஸுக்ரீவமிதமப்ரவீத்৷৷5.66.2৷৷
நேத்ராப்யாமஷ்ருபூர்ணாப்யாஂ ஸுக்ரீவமிதமப்ரவீத்৷৷5.66.2৷৷
தஂ மணிஷ்ரேஷ்டம் the precious jewel, தரிஷ்ட்வா seeing, ராகவஃ Rama, ஷோககர்ஷிதஃ overcome with sorrow, அஷ்ருபூர்ணாப்யாம் filled with tears, நேத்ராப்யாம் both eyes, ஸுக்ரீவம் to Sugriva, இதம் thus, அப்ரவீத் spoke.
Seeing the precious jewel, Rama's eyes were filled with tears. Overwhelmed with grief, he spoke to Sugriva.
யதைவ தேநு ஸ்ஸ்ரவதி ஸ்நேஹாத்வத்ஸஸ்ய வத்ஸலா.
ததா மமாபி ஹரிதயஂ மணிரத்நஸ்ய தர்ஷநாத்৷৷5.66.3৷৷
ததா மமாபி ஹரிதயஂ மணிரத்நஸ்ய தர்ஷநாத்৷৷5.66.3৷৷
வத்ஸலா fond of its calf, தேநுஃ cow, வத்ஸஸ்ய at the sight of calf, ஸ்நேஹாத் out of love, யதைவ in the same way, ஸ்ரவதி distils milk from its teats, மம ஹரிதயமபி my heart also, மணிரத்நஸ்ய at this excellent jewel, தர்ஷநாத் on seeing, ததா so does.
"Just as a cow fond of its calf begins to distil milk from its teats at the sight of the calf, so does my heart melt at the sight of this excellent jewel.
மணிரத்நமிதஂ தத்தஂ வைதேஹ்யாஷ்ஷ்வஷுரேண மே.
வதூகாலே யதாபத்தமதிகஂ மூர்த்நி ஷோபதே৷৷5.66.4৷৷
வதூகாலே யதாபத்தமதிகஂ மூர்த்நி ஷோபதே৷৷5.66.4৷৷
வதூகாலே at the time of marriage, மூர்த்நி to the head, ஆபத்தம் tied, யதா so, ஷோபதே charming, இதம் this, மணிரத்நம் gem of ornament, மே ஷ்வஷுரேண my father-in-law, வைதேஹ்யாஃ to Vaidehi, தத்தம் presented.
அயஂ ஹி ஜலஸம்பூதோ மணிஸ்ஸஜ்ஜநபூஜிதஃ.
யஜ்ஞே பரமதுஷ்டேந தத்தஷ்ஷக்ரேண தீமதா৷৷5.66.5৷৷
யஜ்ஞே பரமதுஷ்டேந தத்தஷ்ஷக்ரேண தீமதா৷৷5.66.5৷৷
ஜலஸம்பூதஃ found in water, ஸஜ்ஜநபூஜிதஃ worshipped by elders of the family, அயஂ மணிஃ this jewel யஜ்ஞே in sacrificial ceremony, பரமதுஷ்டேந great joy, தீமதா wise one, ஷக்ரேண by Indra, தத்தஃ given.
"This was found in water and was bestowed by Indra out of great joy on Janaka who had performed a grand sacrificial ceremony. So it was worshipped by elders of the family.
இமஂ தரிஷ்ட்வா மணிஷ்ரேஷ்டஂ யதா தாதஸ்ய தர்ஷநம்.
அத்யாஸ்ம்யவகதஸ்ஸௌம்ய வைதேஹஸ்ய ததா விபோஃ৷৷5.66.6৷৷
அத்யாஸ்ம்யவகதஸ்ஸௌம்ய வைதேஹஸ்ய ததா விபோஃ৷৷5.66.6৷৷
ஸௌம்ய noble, அத்ய now, இமம் this, மணிஷ்ரேஷ்டம் gem of jewel, தரிஷ்ட்வா when I see, தாதஸ்ய father's, ததா so also, விபோஃ king, வைதேஹஸ்ய of Videha, தர்ஷநம் seeing, யதா as if, அவகதஃ get.
"O noble Sugriva! now when I see this excellent jewel, I get direct sight of my father and king of Videha (in the same way as I obtained the sight of Sita).
அயஂ ஹி ஷோபதே தஸ்யாஃ ப்ரியாயா மூர்த்நி மே மணிஃ.
அஸ்யாத்ய தர்ஷநே நாஹஂ ப்ராப்தாஂ தாமிவ சிந்தயே৷৷5.66.7৷৷
அஸ்யாத்ய தர்ஷநே நாஹஂ ப்ராப்தாஂ தாமிவ சிந்தயே৷৷5.66.7৷৷
அயஂ மணிஃ this gem, மே ப்ரியாயாஃ my beloved, மூர்த்நி head, ஷோபதே ஹி indeed shone, அத்ய now, அஸ்ய its, தர்ஷநேந mere look, தாம் her, ப்ராப்தாமிவ as if I am seeing, சிந்தயே I think.
"This jewel was shining on the head of my beloved. Now its mere look makes me feel that I am seeing her.
கிமாஹ ஸீதா வைதேஹீ ப்ரூஹி ஸௌம்ய புநஃ புநஃ.
பிபாஸுமிவ தோயேந ஸிஞ்சந்தீ வாக்யவாரிணா৷৷5.66.8৷৷
பிபாஸுமிவ தோயேந ஸிஞ்சந்தீ வாக்யவாரிணா৷৷5.66.8৷৷
ஸௌம்ய O handsome (Hanuman)!, பிபாஸும் for a thirsty one, தோயேந இவ like water, வாக்யவாரிணா in life-giving water of words, ஸிஞ்சந்தீ sprinkle, வைதேஹீ Vaidehi, ஸீதா Sita, கிம் what else, புநஃ புநஃ again and again, ஆஹ to speak, ப்ரூஹி asked.
"O handsome Hanuman! Sita is like water for a thirsty person. Tell me again and again what Sita said to you. Sprinkle on me (life-giving) water of her words in the form of message.
இதஸ்து கிஂ துஃகதரஂ யதிமஂ வாரிஸம்பவம்.
மணிஂ பஷ்யாமி ஸௌமித்ரே வைதேஹீமாகதாஂ விநா৷৷5.66.9৷৷
மணிஂ பஷ்யாமி ஸௌமித்ரே வைதேஹீமாகதாஂ விநா৷৷5.66.9৷৷
ஸௌமித்ரே O Saumitri!, வாரிஸம்பவம் found in water, இமஂ மணிம் this jewel, வைதேஹீம் of Vaidehi, ஆகதாஂ விநா without her, யத் பஷ்யாமி seeing this, இதஃ here, துஃகதரம் cause more sorrow, கிம் what?
"O Saumitri! I see this jewel born (formed) under water but not her. What can be more sorrowful to me?
சிரஂ ஜீவதி வைதேஹீ யதி மாஸஂ தரிஷ்யதி.
க்ஷணஂ ஸௌம்ய ந ஜீவேயஂ விநா தாமஸிதேக்ஷணாம்৷৷5.66.10৷৷
க்ஷணஂ ஸௌம்ய ந ஜீவேயஂ விநா தாமஸிதேக்ஷணாம்৷৷5.66.10৷৷
ஸௌம்ய O dear!, வைதேஹீ Vaidehi, மாஸம் one month, தரிஷ்யதி யதி if she lives, சிரம் for long, ஜீவதி living, ஸௌம்ய O dear, தாம் her, அஸிதேக்ஷணாஂ விநா without the (enchanting) black-eyed, க்ஷணம் for a moment, ந ஜீவேயம் I cannot live
நய மாமபி தஂ தேஷஂ யத்ர தரிஷ்டா மம ப்ரியா.
ந திஷ்டேயஂ க்ஷணமபி ப்ரவரித்திமுபலப்ய ச৷৷5.66.11৷৷
ந திஷ்டேயஂ க்ஷணமபி ப்ரவரித்திமுபலப்ய ச৷৷5.66.11৷৷
மம my, ப்ரியா beloved, யத்ர தரிஷ்டா where you saw, மாமபி me too, தஂ தேஷம் that place, நய take me, ப்ரவரித்திம் where she is, உபலப்ய ச and knowing, க்ஷணமபி even a moment, ந திஷ்டேயம் not stay here.
"Take me to the place you saw my beloved. Knowing where she is I cannot stay here even for a moment.
கதஂ ஸா மம ஸுஷ்ரோணீ பீருபீரு ஸ்ஸதீ ஸதா.
பயாவஹாநாஂ கோராணாஂ மத்யே திஷ்டதி ரக்ஷஸாம்৷৷5.66.12৷৷
பயாவஹாநாஂ கோராணாஂ மத்யே திஷ்டதி ரக்ஷஸாம்৷৷5.66.12৷৷
ஸதா always, பீருபீருஃ ஸதீ very timid, மம ஸுஷ்ரோணீ my fair-hipped beloved, பயாவஹாநாம் fearsome forms, கோராணாம் dreadful ones, ரக்ஷஸாம் demons, மத்யே midst, கதம் how, திஷ்டதி does she remain.
"She is always very timid. How can my fair-hipped beloved remain in the midst of dreadful and fearsome demons?
ஷாரத ஸ்திமிரோந்முக்தோ நூநஂ சந்த்ரஂ இவாஂபுதைஃ.
ஆவரிதஂ வதநஂ தஸ்யா ந விராஜதி ராக்ஷஸைஃ৷৷5.66.13৷৷
ஆவரிதஂ வதநஂ தஸ்யா ந விராஜதி ராக்ஷஸைஃ৷৷5.66.13৷৷
திமிரோந்முக்தஃ bereft of brightness, அம்புதைஃ by rain-clouds, சந்த்ரஃ இவ like the Moon, ராக்ஷஸைஃ by demons, ஆவரிதம் surrounded by, தஸ்யாஃ her, வதநம் countenance, ந விராஜதி not shine, நூநம் surely.
"Her face resembling the autumnal Moon bereft of its stain, though covered with rain-clouds does not shine so bright.
கிமாஹ ஸீதா ஹநுமஂஸ்தத்த்வதஃ கதயாத்ய மே.
ஏதேந கலு ஜீவிஷ்யே பேஷஜேநாதுரோ யதா৷৷5.66.14৷৷
ஏதேந கலு ஜீவிஷ்யே பேஷஜேநாதுரோ யதா৷৷5.66.14৷৷
ஹநுமாந் Hanuman, ஸீதா Sita, கிம் what, ஆஹ to go, அத்ய now, தத்த்வதஃ truly, மே I am, கதய told by her, ஆதுரஃ eager, பேஷஜேந யதா just as medicine does, ஏதேந that alone, ஜீவிஷ்யே கலு indeed, keep me alive.
"O Hanuman! Tell me now truly what has been told by her. I am eager to know. Indeed, it will keep me alive just as medicne does. (I shall survive on the strength of her message)
மதுரா மதுராலாபா கிமாஹ மம பாமிநீ.
மத்விஹீநா வராரோஹா ஹநுமந் கதயஸ்வ மே৷৷5.66.15৷৷
மத்விஹீநா வராரோஹா ஹநுமந் கதயஸ்வ மே৷৷5.66.15৷৷
மதுரா lovely one, மதுராலாபா one who speaks sweetly, வராரோஹா fair-hipped one, மத்விஹீநா separated from me, மம பாமிநீ my beloved, கிம் what, ஆஹ did she say, மே to me, கதயஸ்வ you may narrate.
That lovely Sita who speaks sweetly, that fair-hipped beautiful one who has been separated from me, my beloved, what did she say? Please narrate.
இத்யார்ஷே ஷ்ரீமத்ராமாயணே வால்மீகீய ஆதிகாவ்யே ஸுந்தரகாண்டே ஷட்ஷஷ்டிதமஸ்ஸர்கஃ৷৷
Thus ends the sixtysixth sarga of Sundarakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.